O’zgarmas tok mashinalarning turlarstrreplA

O’ZGARMAS TOK MASHINALARNING TURLARI
R E J A.
1.O’zgarmas tok mashinalarining ishlashi.
2.O’zgarmas tok mashinalarining tuzilishi.
3.O’zgarmas tok mashinalarining EYUK.
4.O’zgarmas tok dvigatellari. 5.O’zgarmas tok generatorida.
6.Maxsus O’zgarmas tok mashinalarining.

O’zgarmas tok dvigatellari xozirgi vaktda asosan elektr transportlarida - metro, trolleybus, tramvayda keng kullaniladi, chunki barcha elektr dvigatellar orasida fakat O’zgarmas tok dviga tellarini aylanish tezligini ravon, bir tekis boshkarish mumkin. O’zgarmas tok generatorlarini kuchlanishi ravon boshkariladi, shu xossa siga muvofik, bu generatorlar avtomatika va telemexanika zanjir larida keng kullaniladi. O’zgarmas tok mashinalari kaytaruvchan xos sasiga ega. Barcha O’zgarmas tok dvigatellari generator rejimida va generatorlar dvigatel rejimida ishlay oladi.

O’zgarmas tok mashinasi (U.T.M.) (69-rasm) uchta asosiy kismdan tuzilgan: mashinaning kuzgalmas kismi - induktorda bosh kutblar joylashgan bulib, bu kutblarning uzagi elektrotexnik pulat tunuka simon varaklardan tuzilgan. Bosh kutblarda uygotish chungamlari joy lashtirilgan bulib, ular ketmaket ulanadi va asosiy magnit maydon ni yaratadi. Bosh kutblar oraligida yordamchi kutblar joylashtiriladi. Yordamchi kutblar fakat katta kuvatli mashinalarda buladi va chutkalar ostidagi uchkunni kamaytirish uchun kushimcha magnit maydon yaratadi.
Mashinaning aylanuvchi kismi - yakor deyiladi. Yakorning uzagi xam elektrotexnik pulat tunukasimon varaklardan silindr shaklida tuzilgan. Yakorning arikchalarida chulgam joylashtiriladi.Chulgam ayrim seksiyalardan iborat bulib, chulgam sxemasiga muvofik ketma-ket ulanuvchi ikki seksiyani tutashtiradigan uchlarikollektor plastinkalariga ulanadi.
Kollektor aloxida mis plastinkalardan silindr shaklida yasaladi. Xar bir kollektor 50-80 ta plastinkadan tuzilgan. Kollektor generatorda mexanikaviy tugrilagich vazifasini bajaradi, yaʼni yakor chulgamlarida induksiyalangan E.YU.K. taʼsirida okayotgan uzga ruvchan sinusoidal tokni, O’zgarmas tokga aylantirib tashki elektr zanjirga (tarmokga) beradi.
O’zgarmas tok generatorining ishlash prinsipi elektromagnit induksiya konunigaasoslangan. Induktorda joylashgan uygotish chulgam laridan O’zgarmas tok utganda, bu tok bir jinsli O’zgarmas magnit maydon xosil kiladi. Yakor birlamchi mashina yordamida magnit maydonda aylantirilganda uning chulgami xar bir seksiyalarida E.Yu.K.lar xosil bulib, bu E.Yu.K.lar 1-3 § da kursatganimizdek kuyidagi formula assosida aniklanadi:
E = B l v sin
Bu xar bir seksiya E.Yu.K.lari kollektor va chutkalar orkali bir tomonga yunalgan pulsatsiyalanuvchi tok xosil kiladi. Seksiyalar soni, demak kollektordagi plastinkalar soni, kup bulgani tufayli E.Yu.K.ning kiymati yetarli darajada katta bulib, tokning pulsatsi yalanishi pasayadi. Yukoridagi E.YU.K. formulasidagi chizigiy tezlikni kuyidagicha ifodalash mumkin:
n
v2PR
60
Bunda: 2P - kutblar soni
R - kutblar markazlari orasidagi masofa n - yakorning aylanish tezligi
V
Agar magnit okimni F _ nazarda tutsak, yakorning E.YU.K. R
E = c n F
formulasini kuyidagicha yozish mumkin:
PW
Bunda: C _ - E.Yu.K.doimiysi, yaʼni konstruktiv O’zgarmas
60a
kattalik bulib, bunda:
W - yakor chulgamidagi utkazgichlar soni.
2d - parallel shoxalar soni, bu kattalik konstruktiv O’zgarmas sondir.
70-rasmda mustakil uygotishli generatorning elektr sxemasi kursatilgan. Statorda joylashgan uygotish chulgami (u.ch.) mustakil manbadan tok oladi. Yakor birlamchi mashina yordami bilan u.ch. xosil kilgan magnit maydonda aylantiriladi. Yakor toki Iya=0 bulib, yaʼni yakorning aylanish tezligi O’zgarmas bulganda yakor E.Yu.K.ning
uygotish tokiga bogliklik grafigi, E = f(I) mustakil uygotish generatorining salt yurish xarakteristikasi deyiladi. 71-rasmda bu xarakteristika kursatilgan. Bu xarakteristikani sharxlashdan oldin uygotish toki magnit okimga proporsionalligini eslatish kerak: yaʼne Iv=F. Endi uygotish toki noldan oshirib boril sa, E.YU.K. formulasiga muvofik, salt yurish rejimi bulgani uchun Ug= YE, E oshib boradi va 1 egri chizik yasaladi.
Bu grafikning tugri chizikli kismi yakorning uzagi tuyinmagan xolatiga, egri chizikli kismi esa, uning tuyingan xolatini bildiradi. Uygotish toki nolga teng bulganda Iu=, formulaga mu vofik E.YU.K. xam nolga teng bulishi kerak. Lekin xarakteristikada E.YU.K. nolga teng emas. Bu barcha elektrotexnik materiallarga xos bulgan, koldik magnit maydon taʼsiridir. 6-6 §. O’zgarmas tok generatorining tenglamasi va aylanish momenti
Generatorning yakor zanjiri uchun Kirxgofning ikkinchn konu niga binoan elektr muvozanat tenglamasini yozamiz: