O’zgaruvchan tok qonunlari

Zanjirning bir qismidagi kuchlanish
Tokli zanjiming bir qismini ajratib olaylik:

O'tkazgichning I - ko'ndalang kesimli joyidagi potensiali - ₁; 2 - kesimli joyidagi potensiali - ₂; bu holatda o'tkazgich uchlaridagi kuchlanish:

Tok potcnsialning kamayishi tomoniga yo'nalgan.
O'zgarmas tokda o'tkazgichning l-kesimidan t vaqtda q zaryad miqdori o'tsa, 2-kesimidan shuncha, ya'ni q zaryad miqdori o'tadi.
Elektr kuchlari ta'sirida zaryadni ko'chirishda bajarilgan ish quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Yuqoridagi formuladan zanjirning bir qismidagi kuchlanishni aniqlaymiz:

Zanjiming bir qismidagi kuchlanish o'tkazgichning ko'ndalang kcsimidan birlik zaryadni ko'chirishda bajarilgan ish bilan o'lchanadi.
Xalqaro birliklar sistcmasida (Sl) kuchlanish Voltlarda o'lchanadi.
Agar o'tkazgichning ko'ndalang kesimidan (berilgan qismida) 1 Ku10nga tcng zaryad miqdorini ko'chirishda bajarilgan ish 1 Joulga tcng bo'1sa, o'tkazgichning qismidagi kuchlanish 1 Voltga teng bo'ladi.

Kuchlanishni o'lchashda c1cktrometrlardan foydalanish mumkin, amaliyotda esa voltmetrlar qo'llaniladi.

Zanjiming bir qismi uchun Om qonuni
O'tkazilgan ko'pgina tajribalarga asoslanib, 1827-yilda G.Om () 'tkazgich uchlaridagi kuchlanishni (o'zgarmas temperaturada: T = const) undagi tok kuchiga nisbati 0 'zgarmas kattalik ekanligini aniqlagan,ya’ni:

bu yerda, U= ₁-₂
R - shu 0 'tkazgichni tavsiflovchi kattalikni Om 0 'tkazgich qarshiligi deb atagan. O'tkazgich qarshiligi uning o'lchamligiga, shakliga, moddaning tabiatiga va temperaturasiga bog'liq. G.Om aniqlagan qonuniyatni quyidagi tajribada isbotlaymiz.
Quyidagi rasmda yopiq l.a.njir chizmasi keltirilgan.

Bu zanjirda ketma-ket ulangan galvanik elementlardan tashkil topgan (B) manba, K - kalit, Be o'tkazgich, A - ampennetr va Be o'tkazgichga parallel V voltmctr ulangan. K - kalit ulanganda zanjir bo'yicha tok o'tadi, Be o'tkazgichdagi tok kuchini ampennetr yordarnida aniqlayrniz. Be o'tkazgich uchlaridagi kuchlanishni elektrostatik voltmetr orqali o'lchaymiz, natijada kuchlanishning tok kuchiga nisbati aniqlanadi. So'ng manbadagi galvanik elementlar soni oshiriladi. Buning natijasida Be o'tkazgich uchlaridagi kuchlanish va tok kuchi oshadi, lekin barcha tajribalarda kuchlanisluUng tok kuchiga nisbati o'zgannas kattalik ekanligini ko'ramiz.
Yuqoridagi tenglamadan quyidagi formulani aniqlaymiz:


-> formula Om qonunini ifodalaydi. Shunday qilib, o'tkazgichdagi tok kuchi o'tkazgich uchlaridagi kuchlanishga to'g'ri proporsional va o'tkazgich qarshiligiga teskari proporsional ekan. O'tkazgich qarshiligiga tcskari bo'lgan kattalik o'tkazuvchanlik deyiladi:

Qarshilik biriligi qilib shunday o'tkazgichning qarshiligi qabul qilinganki, agar uning uchlaridagi kuchlanish 1 V ga teng bo'Jganda, o'tkazgichda hosil bo'lgan tok kuchi 1 A teng bo'lsa, bu qarshilik birligi 1 Om deb atalgan, ya'ni: