O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz falsafa 1/9/1 2023 99

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/9/1 2023 
- 101 -
о‘rganganlaridan sо‘ng jism muvozanatining sharoitlarini 
aniqlashga о‘tadilar.
Agar jismga ta’sir etuvchi kuchlarning geometrik 
yig‘indisi nolga teng bо‘lsa, jism muvozanat holatida bо‘ladi. 
ya’ni kuch kо‘pburchagining yopiqligi kuchlar tizimi 
muvozanatining geometrik sharti hisoblanadi. 
Analitik ravishda, natijani aniqlash uchun barcha 
kuchlar о‘zaro perpendikulyar bо‘lgan ikkita koordinata 
о‘qiga proyeksiyalanadi, sо‘ngra barcha kuchlarning 0X о‘qi 
va 0Y о‘qiga proyeksiyalarining algebraik yig‘indisi topiladi. 
Agar barcha kuchlar proyeksiyalarining algebraik yig‘indisi
nolga 
teng 
bо‘lsa, 
berilgan 
kuchlar 
tizimi 
muvozanatda bо‘ladi. Shunday qilib, jism muvozanatining 
analitik sharti: 
∑Fix = 0, ∑ Fiy = 0 (1) 
Shuni ta’kidlash kerakki, qattiq jismning muvozanati 
nafaqat ta’sir qiluvchi kuchlarning kattaligi va yо‘nalishiga, 
balki kuchlarning qо‘llanilish nuqtasiga ham bog‘liqdir. 
Qо‘zg‘almas о‘q atrofida aylanish muvozonatda bо‘lib, agar 
jismga ta’sir barcha kuch momentlarining algebraik yig‘indisi 
nolga teng bо‘lsa, u holda: 
∑Mi = 0 (2) 
Statikaning muhim vazifalaridan biri bu bog‘lanish 
reaksiyalarini aniqlashdir. Tayanch turlari va bog‘lanish 
reaksiyalarini aniqlash usullarini kо‘rib chiqishga alohida 
e’tibor qaratish lozim. Hisoblash va grafik topshiriqlarni, kurs 
ishlarini bajarishda talabalar kо‘pincha ushbu tushunchalar 
bilan ishlashlariga tо‘g‘ri keladi. Qattiq jismning muvozanati 
va harakati haqidagi savolni kо‘rib chiqish og‘irlik markazi 
tushunchasini kiritish orqali soddalashtiriladi. 
Agar jismning bir nechta qattiq bog‘langan vaziyatlari 
tizimi 
va 
ushbu vaziyatlarning har birini og‘irlik 
markazlarining holatlari ma’lum bо‘lsa, butun tizimning 
tortishish markazining holati aylanish о‘qiga ega bо‘lgan 
jismning muvozanat holatidan foydalanib hisoblash usuli bilan 
topish mumkin. Keyinchalik, ular muvozanat turlarini, jismlar 
muvozanati tabiatidagi farqlarni, jismlarning barqarorligini va 
uning turli omillarga bog‘liqligini, jism og‘irlik markazi va 
uning barqarorligi о‘rtasidagi bog‘liqlik kо‘rib chiqiladi.