O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz filologiya 1/4/1 2023 245

MUAYYAN MAQSADLAR QARATILGAN TILNING LEKSIK TARKIBI SOHA TERMINOLOGIYASI MISOLIDA 
Annotatsiya 
Ushbu maqolada biz maxsus maqsadli tilning leksik tarkibi, soha terminologiyaisdagi o‘rni, lingvistik xususiyatlarini muhokama 
qilamiz. Agar umumiy lug‘atda bu terminlar ketma-ket berilgan bo‘lsa, maxsus lug‘atda ular o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 
Shunday qilib, bir so‘z bir ma’noga ega bo‘lganda, terminlarga qo‘yiladigan talab sifatida har doim bir ma’nolilik ajratib 
ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar: termin, sinonimiya, antonimiya, polisemiya, leksika, lingvistik tadqiqotlar, terminologik birliklar.
 
ЛЕКСИЧЕСКИЙ СОСТАВ ЯЗЫКА, НАПРАВЛЕННЫЙ НА КОНКРЕТНЫЕ ЦЕЛИ, ЯВЛЯЕТСЯ ПРИМЕРОМ 
ПОЛЕВОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ 
Аннотация 
В данной статье мы обсуждаем лексический состав языка специального назначения, его место в терминологии отрасли, 
лингвистические особенности. Если в общем словаре эти термины даны последовательно, то в специальном словаре они 
имеют свои особенности. Таким образом, когда слово имеет единственное значение, однозначность всегда выделяется 
как требование к терминам.
Ключевые слова: термин, синонимия, антонимия, полисемия, лексика, лингвистическое исследование, 
терминологические единицы. 
THE LEXICAL COMPOSITION OF THE LANGUAGE AIMED AT SPECIFIC GOALS IS AN EXAMPLE OF FIELD 
TERMINOLOGY 
Annotation 
In this article, we discuss the lexical structure of the special purpose language, its place in the terminology of the field, linguistic 
features. If in the general dictionary these terms are given in sequence, in the special dictionary they have their own 
characteristics. Thus, when a word has a single meaning, unambiguity is always singled out as a requirement for terms.
Key words: term, synonymy, antonymy, polysemy, lexicon, linguistic research, terminological units. 
 
Terminologiya adabiy tilning yozma va og‘zaki 
shakllarga ega bo‘lgan, ilmiy va ishlab chiqarish-texnika 
sohasidagi mutaxassislarning nutq amaliyotiga xizmat qiluvchi 
quyi tizimlaridan birini tadqiq qiladi[1]. Adabiy tilning ushbu 
quyi tizimi ko‘plab ilmiy uslub, ilmiy-texnik uslub, ishlab 
chiqarish uslubiyati, sanoat tili, sohaviy til, texnik til va b. shu 
kabi tushunchalarni qamrab oladi. So‘nggi yillarda “muayyan 
maqsadlar qaratilgan til” birikmasi termin sifatida barcha 
sohalar, xususan, investitsiya terminologiyasiga bag‘ishlangan 
tadqiqotlarda faol qo‘llanila boshadi. Tilshunoslar, jumladan, 
terminologlar tomonidan faol qo‘llaniladigan “muayyan 
maqsadlar qaratilgan til” (keyingi o‘rinlarda - MQT) 
tushunchasi o‘z tarixiga ega. 
Xalqaro ilmiy muloqat vositalari masalasi 20-asrning 
o‘rtalarida ilmiy va ilmiy-texnikaviy ma’lumotlar almashinuvi 
deyarli barcha mamlakatlarni qamrab olgan bir paytda dolzarb 
va ahamiyatli desak xato qilmagan bo‘lamiz. Biz N.B. 
Gvishianining so‘zlariga qo‘shilgan xolda bilan “ilmiy 
ma’lumotni uzatish masalasi, xususan, muayyan bilim 
sohasida muloqot qiluvchi olimlarning suhbat jarayonida turli 
tillardan foydalanishi murakkab vaziyatni keltirib chiqaradi. 
Natijada, terminologik birliklarni maxsus lug‘atning bir 
tizimidan boshqasiga mutanosib tarzda o‘tkazish zarurati 
paydo bo‘ladi. Garchand xalqaro ilmiy aloqaning asosiy 
vositasi sifatida bitta til (masalan, ingliz tili) qo‘llanilsada, 
ushbu murakkab vaziyatga munosib yechim bo‘la 
olmayotganligini kuzatishimiz mumkin[2]. 
Terminologiya tarixini o‘rganar ekanmiz, bir necha 
o‘n yilliklar davomida sohaviy muloqotga xizmat qiluvchi til 
quyi tizimi MDX terminologiyasida ham, xorijiy terminlarda 
ham ko‘plab turli xil tushuncha va terminlarning paydo 
bo‘lishiga asos bo‘ldi. Bir muncha vaqt davomida har bir 
mamlakat ushbu til quyi tizimi uchun o‘ziga xos belgiga ega 
edi. 
N.B. Gvishiani 
ta’kidlaganidek, 
“tobora 
ortib 
borayotgan ilmiy sohalarning tabaqalanishi natijasida yuzaga 
keladigan xalqaro ilmiy muloqotga bo‘lgan ehtiyojning ortishi, 
umumiy tildan farqli o‘laroq muayyan maqsadlar qaratilgan til 
(«language for specific purposes») tushunchasining zaruriy va 
tabiiy ravishda turli mamlakat olimlari tomonidan ommaviy 
tan olinishiga olib keldi. Yevropada tibbiyot, huquq, ta’lim, 
investitsiya va b. shu kabi inson faoliyatining turli sohalarida 
qo‘llaniladigan, “muayyan maqsadlar qaratilgan til” 
mavzusidagi dastlabki simpozium 1977 yilda Vena shahrida 
tashkil etilgan[3]. 
Dastlab, ushbu termin ingliz tilini chet tili sifatida 
o‘qitish bo‘yicha bir qator konferensiyalarga bag‘ishlangan 
xalqaro ilmiy muloqotga xizmat qiluvchi ingliz tili 
variantlaridan biri sifatida qabul qilingan edi. Tilni maxsus 
maqsadlarda o‘qitish texnikasi va usullariga qiziqish ortib 
borishi natijasida, ingliz tilini muayyan maqsadlar qaratilgan 
til sifatida o‘qitish metodikasi ishlab chiqilmoqda. Shubhasiz, 
tadqiqot predmeti sifatida MQT xususiyatlarini ko‘rib 
chiqishga bag‘ishlangan monografiyalarning paydo bo‘lishi 
xususan, A.I. Komarovaning “Muayyan maqsadlar qaratilgan