O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz
Download 1.91 Mb. Pdf ko'rish
|
NEMIS VA O‘ZBEK TILLARIDA UY HAYVONLARI NOMI BILAN SHAKLLANGAN DENGIZ HAYVONLARI
|
Tadqiqot natijalari. Qadim zamonlardan beri
ommaviy ongni manipulyasiya qilishning deyarli barcha turlarining ajralmas elementi sifatida ancha uzoq tarixga ega bo‘lgan feyk va klassik dezinformasiya o‘rtasidagi farq nimada? Birinchidan, dezinformasiya haqiqat, yarim haqiqat va yolg‘onning kombinasiyasiga asoslangan. “Ishonchlilik elementi, xabarning aniq ishonchliligi majburiy hisoblanadi. Bu feyk uchun talab qilinmaydi. Feyk ma’lumot qanchalik ko‘p haqiqatga o‘xshasa, u shunchalik samarali tarzda ommaviy ongga ta’sir qiladi”[6]. Ikkinchidan, dyezinformasiya turli jurnalistik janrlar makonini qamrab oladi. U reportaj, intervyu, maqolada va hatto jurnalistik surishtiruvda ham bo‘lishi mumkin. Fyeyk dezinformasiyadan farqli o‘laroq, o‘z janriga xos “qobiq”ga ega – bu xayoliy, hayotda mavjud bo‘lmagan axborot turini yaratadigan maxsus turdagi yangilikdir. Shu bilan birga, ko‘zga tashlanadigan yorqin sarlavha feykning yangilik hodisasi sifatida o‘ziga xos belgisi hisoblanadi. Uchinchidan, dyezinformasiya zumda ta’sir qiladigan axborotning dolzarbligi bilan farq qilmasligi mumkin; feyk esa, albatta, sensasion, shov-shuvli, hammani shokka tushiradigan xabarni olib yuradi. “Aynan sensasiya va eksklyuzivlikka intilish – ommaviy axborot vositalari va Internet resurslarining o‘sib borayotgan raqobatining natijasi – ba’zi ekspertlarning fikriga ko‘ra, tahdidli miqyosga ega bo‘lgan tezkor feyk yangiliklar kontentining asosiy sababidir”[7]. To‘rtinchidan, noto‘g‘ri ma’lumotlar, hatto kamdan- kam hollarda ham, bexosdan bo‘lishi mumkin, bu xato, nazorat, axborot beruvchi subyektning professional insofsizligi bilan bog‘liq. Feyk har doim haqiqiy vaziyatni qasddan buzish, soxtalashtirish, soxta faktlarning ongli va provokasion maqsadda buzib ko‘rsatish natijasidir. «Feyklar stixiyali, o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi, balki siyosiy, harbiy va iqtisodiy muammolarni hal qilish uchun mamlakatning Gʻarb kuchlari bilan o‘rtasidagi qarama-qarshilik sharoitida va ba’zi maqsadli ravishda shakllanadi[8].” Beshinchidan, dyezinformasiya, odatga ko‘ra, harbiy, siyosiy-diplomatik, mediaviy amaliyot sohalari bilan chegaralanadi, feyk esa ilm atrofidagi sohada, tabiiy va tarixiy fanlarni ommaviy axborot vositalarida ommalashtirish jarayonida yuzaga keladi. Feyklar soxta ilmiy sensasiyalarning shubhali zahirasini “xuddi ilmiy kabi yangiliklar bilan to‘ldirishga xizmat qiladi (xuddi Adolf Gitler 1945-yilning 30- aprelida o‘z joniga qasd qilmagan, balki urushdan keyin yana deyarli 30 yil yashagan va Paragvayda yoki Antarktidagi yashirin nemis bazasida vafot yetgan kabi)”[9]. Oltinchidan, dezinformasiya yashirin holda mavjud bo‘lishi va uzoq vaqt davomida “ishlashi” mumkin. Feyk esa axborot makonida aniq belgilangan paytda qanchalik tez paydo bo‘lsa, xuddi shunday tarzda hozirgi kun tartibidan ham shunchalik tez yo‘qolishi mumkin. Yettinchidan, dezinformasiyadan farqli o‘laroq, feyk yangiliklarni tarqatish mexanizmi ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega. “Feyklar “emosional yuqish” ta’siriga ega bo‘lgani tufayli jamiyatda “virus” kabi tarqaladi. Aslida esa, “feyk-nyus” samaradorligining butun siri feyk va uni tarqatishning virusli mexanizmidagi ma’lumotlarning rezonansli xususiyatida hisoblanadi”[10] . Sakkizinchidan, dezinformasiya va feyklar bir-biridan genezisi bilan farq qiladi. Dezinformasiya o‘zining kelib chiqishiga ko‘ra diplomatik faoliyatda haqiqiy siyosiy maqsad va niyatlarni niqoblash maqsadida qabul qilingan harbiy taktika (“harbiy hiyla”) san’ati, usullariga borib taqaladi. “Fyeykning kelib chiqishi mish-mishlar, amaliy hazillar... siyosiy hajviya mikrogenlari (sketch, latifa) kabi ommaviy (kundalik) ong va ommaviy (ommaviy) madaniyat mahsulotlari bilan bog‘liq. Shuning uchun ham mutaxassislarning feyk ma’lumotlar oqimida komik yangiliklarni yoki “hali sodir bo‘lmagan yangiliklarni” ajratib turishlari tasodif emas”. Zamonaviy Internetning cheksiz imkoniyatlari axborotning haqqoniyligi tamoyiliga jiddiy zarar ko‘rsatmoqda. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, “feyk yangiliklar”ning keng yoyilishiga ikki omil sabab hisoblanadi: 1) Miqdoriy omil: internetda tekshirishning imkoni bo‘lmaydigan juda katta miqdordagi axborot zahirasi mavjudligi; 2) Sifat omili – texnologik omil bo‘lib, unda yangi texnologiyalar tufayli axborotni yig‘ish va saqlash vositalari, shuningdek, uni ishlab chiqaruvchi sub’yektlar va uzatuvchi kanallar ko‘payib ketganligidir. Aynan shu sabablar an’anaviy OAVning maqomi va mavqeini tushirib yuborgan. Hozirgi davrda feyk xabarlarni yaratish va tarqatish bo‘yicha kuchli texnik vositalarning yaxshi rivojlanganligi tufayli niyati buzuq “storiteller”lar hamisha zamonaviy texnologiyalardan foydalanib, real voqelikka mos keladigan va haqiqatga o‘xshaydigan yolg‘on materiallarni yaratishni o‘rganib olganlar. Masalan, 2019-yil 20-aprel kuni Facebook ijtimoiy tarmog‘ida «Namangan shahrida Soliq inspeksiyasi xodimlari tadbirkorni hujjatini qo‘shni kafeda taftish qilmoqda!» mazmunida xabar tarqalgan edi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi Matbuot xizmati mazkur xabarda keltirilgan holatlarni o‘rganib, unga o‘z munosabatini bildirdi : Mazkur holat mas’ul mutaxassislar tomonidan o‘rganib chiqildi. 2019-yil 20-aprel kuni Namangan shahar davlat soliq inspeksiyasi «Qo‘shimcha daromadlarni aniqlash va huquqbuzarliklarni profilaktika qilish bo‘limi» jismoniy shaxslar bilan ishlash shoʻbasi Davlat soliq katta inspektorlari A.Samatov va N.Karimovlar tomonidan Namangan shahar, «Haqiqat» MFY, Boburshoh ko‘chasi, 88-uyda joylashgan, fuqaro H.Rahmonovga tegishli savdo shoxobchasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-iyundagi «Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq, soliq to‘lovchini pasportlashtirish tadbiri o‘tkazilgan. Ma’lum bo‘lishicha, halol tadbirkorlarni qo‘llab- quvvatlash va shaffofligini ta’minlash uchun ko‘mak ko‘rsatish maqsadida tushuntirish ishlari olib borilgan. Pasportlashtirish – tekshirish emas! U davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash uchun asos bo‘ladigan ko‘zdan kechirish dalolatnomasi rasmiylashtiriladigan profilaktik tadbir. Bunda soliq to‘lovchining moliya-xo‘jalik faoliyatiga aralashishga, ya’ni tekshirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Ko‘rsatib o‘tilgan vajlar maxsus guruh tomonidan o‘rganilganda o‘z tasdig‘ini topmadi. Davlat soliq xizmati xodimlari hamda tadbirkor o‘rtasida hech qanday kelishmovchilik sodir bo‘lmagan. Muallif va mavzu yuzasidan qoldirilgan postda DSXO xodimlarining obro‘sizlantirish va tuhmat qilish alomatlari borligi ma’lum bo‘ldi. Davlat soliq qo‘mitasi fuqarolarning tizimiga oid taklif-mulohaza va fikrlarini qadrlaydi hamda sohada olib borilayotgan islohotlar samaradorligini ta’minlashda jamoatchilik bilan hamkorlik qilishga doim tayyor, lekin faqat tuhmat bilan emas! Eslatib o‘tamiz, yolg‘on ma’lumot yetkazish, tuhmat belgilangan tartibda javobgarlikka sabab bo‘ladi, deydi DSQ Matbuot xizmati[11]. |
