O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz

Ключевые слова: Фейк, дезинформация, социальное воздействие, медиаграмотность, современные тренды. 
 
SOCIAL EFFECTS OF FAKE AND DISINFORMATION IN THE GLOBAL INFORMATION SPACE 
Annotation 
This article talks about the social impact of fake and disinformation today. Regarding the topic of this article, scientific and 
official literature and materials published in mass media are analyzed. Also, relevant suggestions and recommendations are given 
regarding the existing problem. 
Key words: Fake, disinformation, social impact, media literacy, modern trends. 
 
Kirish. Yangiliklar har qanday yoshdagi kishilarni 
qiziqtirib kelgan. Odamlar hozirgi paytda o‘z shaharlarida, 
mamlakatlarida va chet ellarda nima bo‘layotganini bilishdan 
manfaatdor. Tushkunlikka tushgan tomoshabinlar har qanday 
olamshumul voqea-hodisalar haqidagi xabarlarni kuzatadi 
yoki ro‘y bergan voqea-hodisalar haqidagi xabarlarni o‘qib, 
eshitib turib yig‘laydi. Ammo, butunjahon “o‘rgimchak 
to‘ri”da nashr etilgan va takror chop etilgan materiallar 
maqsadli ravishda “uydirma”, “ yolg‘on” bo‘lib chiqadi.
Bunday yangiliklar haqidagi xabarlarni kuchli axborot 
oqimi orasidan aniqlab topish qiyin, chunki ularning 
zamonaviy media makonda paydo bo‘lishi tasodif emas. Ular 
yordamida mualliflar uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar faol 
targ‘ib qilinadi va jamoatchilik fikri shakllantiriladi. Garchi 
ko‘plab mamlakatlar allaqachon “feyklar”ga qarshi faol 
kurashni boshlagan bo‘lsalar-da, ular sonining ko‘payishi 
xavfi axborot kun tartibida ochiq qolmoqda[1].
Feyk ma’lumotlar fuqarolarning hayoti va (yoki) 
sog‘lig‘iga, jamoat tartibini ommaviy ravishda buzilishiga va 
(yoki) jamoat xavfsizligiga tahdid soladi. 
Feyk yangiliklar har doim ma’lum bir maqsadda, ya’ni 
voqea, shaxs yoki bir guruh odamlar haqida jamoatchilik 
fikrini shakllantirish uchun tarqatiladi.
Har qanday feykni haqiqiyligini tekshirish mumkin, 
ammo odamlar buni e’tiborsiz qoldiradilar, chunki ular rost 
ma’lumotni yolg‘onidan ajrata olishlariga ishonadilar. Bundan 
tashqari, odamlar axborot savodxonligi yetarli emas, 
ma’lumotni tasdiqlash yoki rad etish uchun vaqt sarflashni 
xohlamaydilar va ba’zi hollarda esa ular oldilarida ko‘rib 
turgan ma’lumotlarga ishonishni xohlashadi”[2].
Ijtimoiy tarmoqlar, xususan Facebook va Tvitter, feyk 
yangiliklarga qarshi kurashadigan algoritmlarni faol ravishda 
amalga tatbiq etsa-da, biroq ularning ishi har doim ham 
muvaffaqiyatli bo‘lavermaydi. 
Inson tabiati asli “feyk”ga, dezinformasiyaga, ya’ni 
nimanidir bo‘rttirib yoki aksincha kichraytirib ko‘rsatishga 
moyil bo‘ladi. Bugun texnologik taraqqiyot natijasida shu 
moyillikni real hayotda aks ettirish yanada osonlashdi. 
Internetning zamon va makon bilmas imkoniyatlari esa uning 
tez va keng tarqalishiga xizmat qila boshladi.