Палеолит, мезолит ва неолит даврлари[

Асосий мақола: Темурийлар

Амир Темур империяси 15 аср бошларида
1370-йилда Амир Темур маркази Самарқанд шаҳрида бўлган мустақил давлат яратгани ҳақида эълон қилади. У Олтин Ўрда, Ҳиндистон, Туркияга бир неча муваффақиятли юришлар қилади.
Темурийлар даври — ўрта асрларда соҳибқирон Амир Темур асос солган марказлашган буюк салтанатни идора этган сулола. Т. ҳудуди шимолда Или дарёси ва Хоразм (Орол) денгизидан жан.да Форс қўлтиғига қадар, шарқда Хитой ва Ҳиндистондан ғарбда Трабзун (Қора денгиз)га қадар улкан майдонни қамраган. Давлат тузилиши, қонун ва қоидалари жиҳатидан Т. мусулмон Шарқида ўрта асрларда ҳукм сурган давлатлардан катта фарқ қилмасада, аммо унинг бошқарув тизими Туркистон ва Мовароуннаҳр давлатчилигининг асрий анъаналари, салтанатга кирган мамлакатлар билан маданий алоқалар асосида янги тартиб ва қоидалар билан такомиллаштирилган.
Амир Темур даври тарихи билан машҳур адабиётчи, тарихчи ва археолог олимлар шуғулланган (Василий Бартолд, Александр Якубовский, Михаил Массон, Галина Пугаченкова, Э.Бертелс, Л.Ремпел, Музаффар Хайруллаев, Уткир Алимов, Асом Ўринбоев, Сабоҳат Азимжонова, Турғун Файзиэв, Убайдулла Уватов, Омонулла Бўриэв).
Ўзбек хонликлари[edit | edit source]
Бухоро хонлиги[edit | edit source]
Асосий мақола: Бухоро хонлиги

Бухоро хонлигининг байроғи
1500-йилда Мовароуннаҳрда Шайбонийлар ҳукмронлиги ўрнатилади. 1533-йилда давлат пойтахти Самарқанддан Бухорога кўчирилгандан сўнг мамлакат Бухоро хонлиги номи билан машҳур бўлади.
Хонлик тасарруфига дастлаб Мовароуннаҳр, Жанубий Туркистон, Фарғона ва қисқа муддат Хоразм ҳудудлари киради (Хоразмда 1511-йилда Хоразм Шайбонийлари ҳукмронлиги ўрнатилади).
Шайбоний ҳукмдорларнинг энг йирик намоёндалари Шайбонийхон, Убайдуллахон, ва Абдуллахон ИИ бўлган. Шайбоний ўзбек тилида ғазал, рубоийлар ҳам битган. Унинг ана шу ғазал, рубоийларидан айримлари ва „Бахрул худо“ номли достони, ўғли Темур султонга атаб ёзган панд-насиҳатлардан иборат китоби (ягона нусхаси Туркияда сақланган) бизгача етиб келган.
Абдуллахон ИИ тарихга ўзидан улкан из қолдиришга эришди: ўзининг қирқ йилдан ортиқ ҳукмронлиги даврида у кўплаб таълим марказлари, масжидлар, ҳаммомлар, карвонсаройлар ва кўприклар қурдирди, хонликнинг марказий шаҳарларида хушҳаво боғлар барпо эттирди, почта алоқасини йўлга қўйди, деҳқончилик, савдо-сотиқ ва илм-фан ҳомийси сифатида тарихга кирди. Унинг даврида Бухоро хонлигининг сиёсий мавқеи ортган.
Шайбонийлар замонида Бухоро хонлигининг Ҳиндистон (Бобурийлар), Туркия (Усмонлилар), Россия билан савдо ва дипломатик муносабатлари ривожланган ва ҳаттоки, Эрон Сафавийларига қарши, Усмонлилар билан ҳарбий иттифоқ ўрнатилган.
1599-йилдан Бухоро хонлиги бошқаруви Шайбонийлардан Аштархонийлар (Жонийлар) қўлига ўтади. Аштархонийларнинг энг йирик намоёндаси Имомқулихон бўлган.
Жонийлар даврининг маҳшур ўзбек шоирлари орасида Сўфи Оллоёр(1644-1724), Машраб, Турдиларни тилга олиш мумкин.
1756-йилдан Бухоро хонлиги бошқаруви тўлалигича Манғитлар сулоласининг биринчи вакили бўлган ва хон деб эълон қилинган Муҳаммад Раҳимнинг қўлига ўтади. Муҳаммад Раҳимхон ўлимидан сўнг унинг амакиси Дониёлбий хон унвонини қаъбул қилмайди ва сохта хонларни тахтга кўтариб давлатни уларнинг номидан оталиқ унвонида бошқаради. Ушбу ҳолат Шоҳмуроднинг амир деб эълон қилингани қадар давом этади.
Бухоро хонлиги тарихи билан қатор тарихчи олимлар шуғулланган (Василий Бартолд, Роза Мукминова, Маҳкам Абдураимов, Бўрибой Аҳмедов, А.Семенов, П.П.Иванов)