Paydalanilg’an adebiyatlar Kodlar kitabı

JOBA

1. 
   Kodlar kitabı.
   
2. 
   Enigma mashinası.
   
3. 
   Enigma gilt maydanı.
   
4. 
   Enigma mashinasına hújim.
   
5. 
   Paydalanilg’an adebiyatlar
   

Kodlar kitabı. Kodlar kitabı kórinisindegi klassikalıq shifrlaw birinshi dunya júzlik urısında keń qollanılǵan. Kodlar kitabı sózlikke uqsas bolıp, sózler (ashıq tekst sózleri) nen hám oǵan sáykes bolǵan kod sózler (shifrtekst)ten jaralǵan. Shifrlaw ushın bul kodlar kitabınan zárúr bolǵan sóz anıqlanadı hám oǵan sáykes bolǵan kod sózi shifrtekst kórinisinde alınadı. Deshifrlawda bolsa bul procestiń kerisi ámelge asırıladı. Yaǵnıy, kodlar kitabında shifrteksttegi kod sózi anıqlanadı 77 hám ashıq tekst kórinisinde oǵan sáykes bolǵan sóz tańlanadı. birinshi dunya júzlik urıs dáwirinde nemisler tárepinen qollanılǵan kodlar kitabı úlgisi tómendegi kestede keltirilgen.

Kodlar kitabınan alınǵan úlgi.

1-keste
Mısalı, “Februar” sózin shifrlaw ushın pútin sóz 5 simvoldan ibarat kod sóz 13605 penen almastırılǵan. Kodlar kitabı shifrlaw ushın, deshifrlaw ushın bolsa kod sózler baǵanası boyınsha tártiplengen kod sózler kitabınan paydalanılǵan. Kod sózler kitabı ornına qoyıw sáwlelendiriwine tiykarlanǵan bolıp, bunda bir simvol emes bálki pútin sóz, geyde bolsa pútin sóz dizbegi ornına kod sóz qoyılǵan. 3. 2 - kestede keltirilgen kod sózler ataqlı Zimmerman telegramın shifrlaw ushın paydalanılǵan. 1917-jıl birinshi dunya júzlik urısı dáwirinde, Germaniya sırtqı jumıslar wáziri Artur Zimmerman Germaniyanıń Meksikadaǵı elshisine shifrlanǵan kórinistegi telegramma jiberedi. 3.3 – súwretde keltirilgen shifrlanǵan xabar britaniyalılar tárepinen tutıp alınadı. Bul waqıtta Britaniya hám Franciya Germaniya menen urısıp hám AQSh penen biytárep jaǵdayında edi. Orıslar nemislerdiń kodlar kitabınıń zıyanlanǵan versiyasın tiklep, onı Britaniyaǵa jiberedi. Quramalı analizlerden keyin, britaniyalılar Zimmerman telegramması jazılǵan waqtındaǵı kodlar kitabınıń boslıqların toltıradı hám onı deshifrlaydı. Telegrammada aytılıwına qaraǵanda,
Germaniya húkimeti shegaralanbaǵan suw astı urısın baslawdı joybarlastırǵanı hám bul AQSh penen urısqa alıp keliwi múmkinligi haqqında oy-pikirler bar ekenligi aytılǵan.
Usınıń sebebinen, Zimmerman óz elshisine Meksikanı AQShǵa salıstırǵanda 78 urısta Germaniya birlespesi bolıwǵa kóndiriw kerekligin aytadı.
Atap aytqanda, Meksikanı Texas, jańa Meksika hám Arizona shtatlarındaǵı aymaqların qaytarıp alıwǵa isendirgen.

1-súwret. Zimmerman telegramması

AQShda bul telegramma ashıq xabarlanǵannan keyin, jámiyetshilik Germaniyaǵa qarsı turadı. Sonnan keyin, AQSh urısqa kiredi. Zimmerman telegrammasın tolıq deshifrlanǵan kórinisi 2- súwrette keltirilgen.

2- Súwret. Zimmerman telegrammınıń deshifrlanǵan kórinisi.