Pedagogik diagnostika

11- mavzu. SINF (GURUH) JAMOASINING TARBIYAVIY IMKONIYATLARINI TASHXIS ETISH
Sinf (guruh) jamoasining “tarbiyaviy imkoniyatlari” tushunchasining mohiyati. Sinf (guruh) jamoasining tarbiyaviy imkoniyatlarini tashxis etish metodikasi.
Маълумки, иjtimoiy va shaxslararo munosabatlarning maҳsuli, ongli faoliyatning sub’ekti bo’lmish individga shaxs deyiladi. Jamiyatda rivojlanuvchi, til yordamida boshqa odamlar bilan munosabatga kirishuvchi odam shaxsga - voqelikni biluvchi hamda faol o’zgartiruvchi sub’ektga aylanadi. Odamning insonlik jinsiga mansubligi individ tushunchasi bilan ifodalanadi. Xo’sh, shaxs va individ bir-biridan nimasi bilan farq qiladi?
«... ijtimoiy munosabatlarga kirishuvchi va ijtimoiy taraqqiyotda faol qatnashuvchi odamgina shaxs deb ataladi»⁷,- deb ta’kidlashadi L.S. Rubinshteyn.
Zigmund Freyd o’z asarlarida bayon qilgan nazariyaga ko’ra, bola agar atrof-muhitning talablari va ong ostidagi qudratli mayllarni muvozanatda ushlab tura olsagina, mustaqil mavjudotga aylanadi. Bizning o’zimizni anglashga bo’lgan qobiliyatimiz ongsizlik xurujlarini bosish yo’li bilan rivojlanadi.
J.G. Mid fikriga ko’ra bola boshqalar uning o’ziga nisbatan o’zlarini qanday tutayotganliklarini ko’rib, o’zini aloqida mavjudot sifatida anglay boshlaydi. Keyinroq, o’yinlarda qatnashib, o’yin qoidalarini o’rganib bola «umumlashtirilgan o’zga»- umumiy qadriyatlar va madaniy me’yorlarni tushuna boshlaydi.
Jan Piaje bolaning dunyoni ongli idrok etish qobiliyatining rivojlanishida bir nechta asosiy bosqichlarni ajratib ko’rsatadi. Har bir bosqich yangi bilish qobiliyatlarini o’zlashtirish bilan tavsiflanadi va oldingi bosqichning muvaffaqiyatliligiga bog’liq bo’ladi. Piaje fikriga ko’ra, kognitiv rivojlanishning bu bosqichlari ijtimoiylashuvning umumiy xususiyatlari ҳisoblanadi.
«Ijtimoiylashuv- bu chaqaloqning boshqa odamlar bilan muloqatga kirishish orqali o’zini anglaydigan, o’zi tug’ilgan madaniyatni tushunadigan aqlli mavjudotga aylanish jarayoni²»⁸.
Ijtimoiylashuv agentlari- bu eng mуҳim ijtimoiylashuv jarayonlari yuz beradigan tuzilmaviy guruqlardir. Barcha madaniyatlarda bola ijtimoiylashuvining asosiy agenti oila qisoblanadi. Bundan tashqari, tengdoshlar guruqlari, maktab, ommaviy axborot vositalari ham ijtimoiylashuv agentlaridir.
Shuni ta’kidlash joizki, ijtimoiylashuvda jamoaning o’rni beqiyosdir. «Jamoa ijtimoiy-foydali ahamiyat kasb etuvchi umumiy maqsad va birgalikdagi faoliyat uchun jipslashgan o’quvchilar бирлашмасидир»⁹
Sinf жамоаси faqat o’quv faoliyati birligi bo’libgina qolmasdan, balki o’quvchilarga tarbiya berishni tashkil etishning mуҳim jamoa shakli hamdir. Z. Qo’zievning fikricha «jamoaga qo’yilgan umumiy talablarga ko’ra jamoa a’zolari quyidagilardan qoniqish ҳosil qilishlari kerak: o’zaro munosabatlardan;o’qish va meҳnat jarayonidan; raҳbarlikdan; uyushqoqlikdan; ongli intizomdan; oqilona va foydali faoliyatdan; xotirjamlikdan; o’z qadr-qimmatini saqlashdan; jamoa bilan faxrlanishdan; ҳimoyalanganlikdan.
Jamoa a’zolariga:

• 
  ixtiyoriylik;
  
• 
  demokratik faoliyat;
  
• 
  so’z erkinligi;
  
• 
  tashabbuskorlik;
  
• 
  mastaqillik;
  
• 
  faollik;
  
• 
  ijodiy faoliyat ko’rsatishlari uchun imkoniyat yaratilishi kerak»¹⁰.
  

O’quvchilar jamoalarini tuzish guruҳlarda, sinflarda turli farqlar bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun barcha sinflar uchun bir xildagi yo’l-yo’riqlarni belgilab bo’lmaydi. Ayniqsa, boshlang’ich, V va IX sinflarda o’quvchilar jamoasini tashkil etish va jipslashtirish katta qiyinchiliklar tug’diradi. Bu sinflarda ko’pincha o’quvchilar tarkibi mutloq yangi yoki qisman o’zgaradi. Shuning uchun o’quvchilar jamoasini yangidan tuzishga to’g’ri keladi.
VI-VII sinflarda o’quvchilar faollari kengayib boradi. Ular ko’proq jamoatchilik ishlarida qatnashadilar, o’zlarining axloqiy tajribalarini boyitadilar, meҳnat qilish malakalari va ko’n ikmalarini rivojlantiradilar.
Sinf raҳbari quyi va o’rta sinflarda bu ishlarni amalga oshirishda bolalar va o’smirlar uyushmasiga, yuqori sinflarda «Kamolot» yoshlar ijtimoiy ҳarakati yordamiga tayanadi.
Sinf jamoasini jipslashtirish yo’llari: jamoatchilik topshirig’i berish; sinf faollarini to’g’ri tanlash; o’quvchilarni istiqbolga chorlash;
4. Sinfda ijobiy an’analarni qaror toptirish; o’quvchilarga yagona talablar qo’yishдан иборат.
Jamoatchilik topshirig’i. Jamoa bo’lib ishlash, amaliy faoliyat ko’rsatish sinf jamoasini jipslashtirishda mO’qim ahamiyat kasb etadi. Bu faoliyat sinf jamoasi hayotini mazmundor va qiziqarli qiladi. Sinfdagi barcha O’quvchilarga, qatto qoloq, intizomi bo’sh O’quvchilarga ham jamoat topshirig’i berish kerak.Bu bolalarni meqnatsevarlik, tejamkorlik va tartib-intizomga o’rgatadi.
Sinfdagi faollarni aniqlash .Sinf raqbari dastlabki kunlardanoq O’quvchilarni jamoat topshiriqlari orqali kuzatib boradi. Ular ichidan faol bolalarni tanlab oladi. Shunday ongli, tashabbuskor, tashkilotchi, a’lochi O’quvchilardan sinf faollarini saylaydi.
Jamoat ishini faqat faollar zimmasiga emas, balki barcha O’quvchilar orasida taqsimlash maqsadga muvofiqdir.
O’quvchilarni istiqbolga chorlash. Istiqbol - bu yorqin qiziqarli va quvonchli voqealar manzilidir. Sinfda yorqin va jozibador istiqbollarning bo’lmasligi, bu jamoada bir xillik va zerikarli qolatlarni keltirib chiqaradi.
Istiqbol odatda, oddiy kundalik ishlar: sinf xonasini jiqozlash, kutubxona tashkil etish, musobaqalarga tayyorlanishdan boshlanib, sayr-tomoshalarga chiqish, kino, teatrlarga jamoa bo’lib borish orqali davom ettiriladi. So’n gra murakkabroq istiqbolli vazifalar qo’yiladi: kecha tayyorlash, dramatik to’garak tashkil qilish, olimpiadalarda qatnashish, sovrinlarni («Zulfiya», «Niҳol»kabi) qo’lga kiritish uchun Harakat qilish kabi.
«An’ana» asli arabcha so’z bo’lib, uzoq zamonlardan beri avloddan-avlodga, otalardan bolalarga o’tib davom etib kelayotgan urf-odatlar, axloq mezonlari, qarashlar va shu kabilardir»¹¹. Bu jamoa hayotiga mustaqkam o’rnashib qolgan ijobiy tajribalardir. Turli bayramlarni nishonlash, ijodiy ko’riklar tashkil etish, maktabni bitirganlar bilan uchrashuvlar, tug’ilgan kunlarni muborakbod etish kabi an’analar bo’lishi mumkin.
Har qanday an’ana sinf o’qituvchilari va ota-onalar nazaridan chetda qolmasligi kerak. Ular qo’llab-quvvatlagan taqdirdagina bu boqiy an’anaga aylanadi. Yaxshi an’ana sinf jamoasining jipslashuviga ko’maklashadi.
Хулоса қилиб айтганда, замонавий педагогика бугунги кунда xar bir atomi bilan shiddatli tarakkiy etayotgan XX1 asrda yoshlarni jamiyatning комил инсонлари, мустақил фикрловчи фуқаролари, дунёқараши кенг, faol ishtirokchilari қilib tarbiyalashда тарбиявий методлар ва тарбия тамойилларидан оқилона фойдаланиши керак. Bu muammo negizida yoshlarga nafaқat umumiy ma’lumot va tarbiya, balki foydali kasb-korga yunalish olishiga, қayta tayyorlash va malakasini oshirishni uz ichiga oluvchi yagona uzluksiz milliy ta’lim tiziminiнг сифатини ошириш назарда тутилади. Bunday vazifalarning echimini topishda xalkning milliy-ruxiy turmush tarzi, таълим-тарбиядаги butun jaxon va Sharқ tarbiyasining илғор yutuқlari xar tomonlama e’tiborga olinishi лозим. Oliy va urta maxsus тa’lim tizimining tubdan kayta islox kilinishi, uқuv muassasalariда yangi педагогик shakllarning rivojlanishi, malalakali kadrlar tayyorlash tizimi yangi xususiyatlarining takomillashuvi natijasida inobatga olinishi zarur. Zotan bunday vazifalar echimini topish mamalakatning iқtisodiy, ma’rifiy va madaniy rivojlanishini yuksaltiradi xamda yoshlarда ma’naviy-axlokiy e’tiқod va tushunchalarini shakllantirishga kumak beradi.


МАВЗУ ЮЗАСИДАН SAVOLLAR VA ТOPSHIRIQLAR