Pedagogik diagnostika

9-расм. Оила функциялари

Bola maktabga kelguncha oilada tarbiyalanadi. Oila bolaning dunyoqarashi, xulqi va didiga ta’sir ko`rsatishi tabiiy xoldir. Ota-onalarning bolalarni tarbiyalashdagi eng birinchi vazifalari bolalarning sog`ligini saqlaShdir. Buning uchun bola to`yib ovqatlanishi, gigiyena talablariga rioya etishi lozim bo`ladi. Ota-onalar o`zlarining mehnat faoliyatlari, xulq-atvorlari bilan ham bolaga namuna bo`lishlari Shart. O`zaro oilaviy jamoada yaxshi iborali so`zlashuvni tashkil etish lozim.

Ota-onalar bolalarining maktab-o`quv vazifalarini yaxshi bajarilishini ta’minlash uchun quyidagilarga rioya qilsalar maqsadga muvofiqdir:

• 
  bolalarning darsga kech qolishlariga va sababsiz dars qoldirishlariga yo`l qo`ymaslik;
  
• 
  bolalarning mashg`uloti uchun uyda unga qulay Sharoit yaratish;
  
• 
  bolalarning uy vazifalariga halollik bilan qarashga o`rgatish, bolalarning g`ayrat va chidamliligini oshirish;
  
• 
  bolalarni vijdonli va rostgo`y bo`lishga, mustaqil ishlarga o`rgatish.
  

O`zbek xalqining milliy xususiyatlari : axloqiylik, o`z-o`zini anglash, milliy tuyg`u, milliy madaniyat, milliy kiyinish va yurish-turishda o`z aksini topadiki, o`zbek oilasining tuzilishi va Shaxslararo munosabatini o`rganishda bularni chetlab o`tish mumkin emas. O`zbek oilalari tuzilishiga quyidagi sifatlar xosdir: ko`p bolalilik; oilada otaning bosh tarbiyachi sifatida namoyon bo`lishi; qarindoshchilik, bir necha avlodlarning birgalikda yashashi.
Olidagi pedagogik muhitni tashxis etish. Oiladagi sog`lom muhit, odamiylik, insonparvarlik munosabatlari farzandning ruhiy dunyosiga ijobiy ta’sir ko`rsatadi. Ota-onaning o`zaro yaxshi munosabati, mehribonligi, g`amxo`rligi oiladagi farzandlarning munosabatlarini to`g`ri Shakllantirishga yordam beradi. Ona qizida muloyimlik, Shirinsuxanlik, qizlarga xos oriyat,uyatchanlik, ibo, iffat kabi fazilatlarni tarbiyalash bilan birga, unga uy-ro`zg`or yumushlarini o`rgatish ham lozim. Ota o`g`lida to`g`riso`zlik, mehnatsevarlik, oliyjanoblik, fidoiylik, saxovatpeShalik kabi hislatlarni Shakllantirishi bilan birga uyda erkaklar bajaradigan barcha yumushlardan xabardor qilishi kerak. Ayrim statistik ma’lumotlarga qaraganda¹ bugungi intensiv turmush tarzini kechirayotgan oilalarda ideal siymoga yaqin ota haftasiga farzandlari tarbiyasiga atigi 1,5 soat, ona-4-5 soat, ish bilan mashg`ul deb qaraluvchi ota-12 minut, ona-3 soat vaqtini ajratar ekan. Bundan ko`rinib turibdiki bu ajratilgan vaqt bolalarning barkamol shaxs sifatida qaror topishida yetarli emas. Ayrim oilalarda erkaklarning bola tarbiyasidagi ishtiroki kam vaqtni egallaydi. Shu sababli bugungi kunda ko`cha bezori, deviant xulqli bolalar paydo bo`lmoqda.
Ma’lumki, oila va qarindoshlik munosabatlari har qanday kishi hayotining zaruriy qismi hisoblanadi. Oilaviy munosabatlar-er va xotin, ota-onalar va bolalar, aka-ukalar va opa-singillar o`rtasidagi munosabatlar har jihatdan iliq va qoniqarli bo`lishi mumkin. Ammo bu munosabatlar yoshlarni chuqur umidsizlik va gunohkorlik to`yg`ulariga yetaklovchi muammolar va ixtiloflar bilan ham to`la bo`lishi mumkin. »Oilaviy hayotning «qorong`u tomonlari» televideniye va boshqa ommaviy axborot vositalarida namoyish qilinadigan ayrim ko`rkam manzaralariga ziddir. Oilaning buzilishiga va ajralishiga olib keladigan ziddiyatlarni, janjallarni hisobga olgan holda, oilaviy hayotning o`ziga tortmaydigan ko`pgina salbiy tomonlari ham mavjud. Ba’zan ruhiy kasalliklar ham oilaviy munosabatlar xarakteriga ta’sir etadi. O`zining salbiy oqibatlariga ko`ra, oilaviy hayotdagi agressivlik, ichkilikbozlik, giyohvandlik va boshqa illatlar og`ir holatlar hisoblanadi»<sup>1</sup>.
Ayniqsa, ota-onalar ajralishining bolalarga o`tkazadigan salbiy ta’sirini baholash juda qiyin. Ajralish oldidan ota-onalar o`rtasidagi tortishuvning qanchalik kuchli ekanligiga, bolalarning yoshiga, ularning qarindoshlari bor-yo`qligiga, bolaning ajralgan ota-onaga bo`lgan munosabatlariga, har ikki ota-onaning tez-tez ko`rishib turish imkoniyatining bor-yo`qligiga ko`p narsa bog`liq. Bular va boshqa bir qator omillar bolaning ko`nikish jarayoniga ta’sir ko`rsatadilar. Hatto oiladagi ruhiy-ma’naviy tanglikni bolalar tezda seza olish qobiliyatlariga egadirlar. Ajralish holatlarining salbiy oqibatlari bolalar uchun nihoyatda og`ir kechadi.
Tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, ota-onalari ajralganidan so`ng, ko`p hollarda bolalar o`zlariga kela olmay, xomush yurishadi.
Oilada pedagogik muhitni tashxislash bo`yicha 1954 yili T. Liri, R. L. Laforje, R. F. Sucheklar tomonidan ota-onalarning interpersonal xulqini tashxislash metodikasi yaratildi. Mazkur metodikadan dunyoning ko`pgina rivojlangan mamlakatlarida hanuzgacha foydalanishadi, chunki u o`zining dolzarbligini yo`qotganicha yo`q. Metodika mualliflarining fikricha, ota-onalarning oilada individual interpersonal xususiyatlari bola tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, inson doimiy ravishda tevarak-atrofdagilar bilan muloqatda bo`ladi, shu sababli uning interpersonal xulqini 16 ko`rsatgich bo`yicha turkumlash mumkin. Buni biz quyidagi chizma orqali tasvirlaymiz.