Педагогика назарияси I боб. Педагогиканинг умумий асослари

1.4. ЯХЛИТ ПЕДАГОГИК ЖАРАЁН


Таянч тушунчалар: жараён, педагогик жараён, педагогик тизим, яхлит ёндашув, компонент, яхлит педагогик жараён, қонуният, тамойил.


Педагогик жараён ва унинг тузилиши. Педагоглик касбининг пайдо бўлишига эътибор қаратилса, шу нарса кўринадики, дастлаб унинг доирасида дифференсиаллашув ва интеграциялашув жараёни чегараланган бўлса, кейинчалик таълим ва тарбия бир-бирига қарама-қарши қўйила бошлади: ўқитувчи ўқитади, тарбиячи эса тарбиялайди. Лекин ХИХ асрга келиб, тараққийпарвар педагогларнинг ишларида аргументларни асослашда объектив нуқтаи назардан таълим ва тарбияга бир бутун, яхлит ҳодиса сифатида қарала бошлади. И.Ф.Гербартнинг фикрича, тарбиясиз таълимда восита бор, лекин мақсад йўқ, таълимсиз эса мақсад бор, восита етишмайди.
Немис педагоги А.Дистервег, таълимни тарбиянинг бир қисми сифатида қарайди: «Таълим принсиплари бор экан, ҳамиша тарбия принсиплари ҳам бўлади, ёки аксинча».
Педагогик жараённинг яхлитлиги масаласи К.Д.Ушинский ғояларида чуқур ифодаланган. У педагогик жараённи мактаб фаолиятининг маъмурий, ўқув ва тарбия элементларини бир бутун тизим сифатида тушунди. К.Д.Ушинскийнинг тарақийпарвар ғоялари унинг издошлари: Н.Ф.Бунаков, П.Ф.Лесгафт, К.Б.Елниский, В.П.Бахтеров ва бошқаларнинг ишларида ўз аксини топган.
Педагогик жараён муаммоси билан П.Ф.Каптерев алоҳида шуғулланди. У педагогик жараёнларнинг кўптомонлама ҳам ички, ҳам ташқи жиҳатларини таҳлил қилади ва қуйидаги хулосаларга келди: «Таълим, ўқитиш, ўргатиш, тарбия, панд-насиҳат, ўгит ва бошқа бир қатор сўзлар турли хусусият, жиҳатлар, восита ва вазиятларни ифодалайди, лекин уларнинг ҳаммаси яхлит педагогик жараёндир».

Педагогик жараён катталарнинг педагогик фаолияти ва тарбиячиларнинг бошқарувчилик роли туфайли ҳаётий фаолият натижасида боланинг ўзини-ўзи ўзгартиришининг мақсадга йўналтирилган мазмундор, ташкилий ҳаракатидир.
У ҳақиқатдан илмий асосланган, ривожлантирувчи ва такомиллашиб борувчи тизим сифатида мавжуд бўлади ҳамда тарбия қонуниятлари, педагогнинг ижодкорлиги ва таълим олувчиларнинг ёш билан боғлиқ ўзгаришлари динамикасига асосланади.
Педагогик жараён бошқа барча ижтимоий жараёнлар (иқтисодий, сиёсий, ахлоқий, маданий ва бошқалар) билан чамбарчас боғланган. Унинг моҳияти, мазмуни ва йўналганлиги ижтимоий жараёнларнинг ҳолати, ишлаб чиқариш кучлари ва ишлаб чиқариш муносабатларининг реал ўзаро ҳаракатига боғлиқ бўлади.
Ўқув-тарбия жараёнининг асосий хусусияти – яхлитлик, ундаги барча муҳим таркибий қисмларни сақлаб қолиш зарурияти.