Pedagogika nazariyasi va
Download 0.65 Mb. Pdf ko'rish
|
pedagogika nazariyasi va tarixi
- Bu sahifa navigatsiya:
- KADRLAR TAYYORLASH MILLIY MODELI. OQITUVCHI VA UNING JAMIYATDAGI URNI
- ADABIYOTLAR.
- T A Ya N Ch T U Sh U N Ch A L A R I
|
O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti Boshlang`ich ta`lim fakul`teti «Umumiy pedagogika va psixologiya» kafedrasi PEDAGOGIKA NAZARIYASI VA TARIXI fanidan ma`ruza matnii (bakalavr ta`lim yunalishi talabalari uchun) Tuzuvchi: Abdalieva P NUKUS M A Z M U NЫ Kadrlar tayyorlash milliy modeli. O`qituvchi va uning jamiyatdagi urni.______________________ Pedagogika fanining mavzusi, bahsi va ba barkamol insonni tarbiyalashdagi urni.______________ O`quvchi shaxsi-tarbiya jarayonining ob`ekti va sub`ekti sifatida___________________________ Milliy g`oya, milliy mafkuraning pedagogik asosi va insonning nodir betakrorligi.____________ Didaktika-o`qitish va ma`lumot nazariyasi____________________________________ Ta`lim qonuniyatlari va tamoyillari.___________________________________________________ Ta`limning mazmuni va davlat standartlari.____________________________________________ O`qitish metodlari va vositalari______________________________________________________ O`qitish jarayonini tashkil qilish turlari.______________________________________________ O`quvchilarning bilimlarini tekshirish va baholash_____________________________________ Tarbiyaning maqsadi, vazifalari va mazmuni._________________________________________ Tarbiyada oila, ta`lim muassasasi va jamoatchilikning hamkorligi._______________________ Tariya qonuniyatlari, tamoyillari va metodlari_________________________________________ Ta`lim - tarbiya jarayonida өquvchilarda ilmiy dunyaqarashni shakllantirish. Aql tarbiyasi.____ Huquqiy tarbiya._________________________________________________________________ Mehnat tarbiyasi.________________________________________________________________ Odob-ahloq tarbiyasi.____________________________________________________________ Nafosat tarbiyasi.________________________________________________________________ Oila tarbiyasi.___________________________________________________________________ KADRLAR TAYYORLASH MILLIY MODELI. OQITUVCHI VA UNING JAMIYATDAGI URNI ReJA: 1. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va uning mohiyati. 2.Kadrlar tayyorlashning Milliy modeli va uning uziga xos xususiyatlari. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qimlari. 3.Kadralr tayyorlash milliy modelini haetga tadbiq etish ishining ahamiyati. 4. Oqituvchi va uning shaxsiga quyiladigan talablar. Tayanch tushunchalari. «Kadarlar tayyorlash milliy dasturi,», kadrlar tayyorlash milliy modeli, kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlari,»portlash effekti», Oqituvchi, oquvchi shaxsiga quyilaetgan talablar. 1. Ozbekiston respublikasi siesiy mustaqillikni qulga kiritgach ijtimoiy haetimizning barcha sohalarida islohatlar amalga oshirila boshaladi. Totolitar boshqaruv usuli asosida ish yuritilaetgan xalq ta`limi tizimida ham sungi un yilliklar davomida yuzaga kelgan muammolarni hal etish vazifasi respublika hukimati hamda mutasaddi tashkilotlarni ta`lim tizimida ham jiddiy uzgarishlarni amalga oshirishga undadi. Bu boradagi sa`iy-xarakatlarimizning samarasi sifatida 1992-yil iyul` oyida Mustaqil Ozbekistonning ilk. «Ta`lim tug`risida»gi qonun qabul qilindi. Mazkur qanun mazmunida respublika ta`lim tizimi, uning asosiy yuyunalishlari, maqsad, vazifalar, ta`lim boshqichlari va ularning mohiyati kabi masalalar uz ifodasini topdi. Ozbekiston Respublikasi istiqlolini ta`lim muassasalari halq hujaligini turli sohallari uchun tayerlaetgan kadrining kasbiy tayergarlik, aqli salohiyati hamda ijodiy qobiliyati belgilaydi degan g`oya «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»nin yaratilishi uchun asos buldi. Mazkur hujjat Respublika ta`lim tizimida amalga oshirilaetgan islohotlar mazmunini ochib beruvchi muhim hujjatdir. Unda ta`limiy islohatlarning asosiy maqsadi «inson uchun har tamonlama uyg`un kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini ruebga chiqarishning sharoitini va ta`sirchang mexanizmini yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq atvorning andozalarni uzgartirish» dan iborat ekanligi qayd etib utildi. Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini ruebga chiqarishni har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta`lim va kasb hunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta uzlashtirish uchun ijtimoiy- siesiy, huquqiy, psixologik- pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida uz javobgarligini xis etadigan fuqarolarni nazarda tutadi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ning maqsadi- ta`lim sohasini tubdan isloh qilish, uni utmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan tula holos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma`naviy va ahloqiy talabalarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash milliy tizimini yaratishdan iboratdir. Ushbu maqsadni ruebga chiqarish quyidagi vazifalar hal etilishini talab etiladi: -ta`lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshiraetagn yangilanish, rivojlangan demokratik huquqiy davlat qurulishi jarayonlariga moslashish. -Kadrlar tayyorlash tizimi muassaslarini yuqori malakali mutaxassiislar bilan ta`minlash, pedagogik faoliyatining nufuzi va ijtimoiy maqomini kutarish: -Ta`lim oluvchilarni ma`naviy axloqiy tarbiyalashning va ma`rifiy ishlarning samarali shaqllari hamda uslublarini ishlab chiqish va joriy etish: - Ta`lim va kadrlar tayyorlash, ta`lim mutaxassislarini attestatsiyadan utkazish va akkreditatsiya qilish sifatida baho berishning holis tizimini joriy etish: -kadrlar tayyorlash sohasida uzaro manfaatli halqaro hamkorlikni rivojlantirish va hokazolar. Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich amalga oshirilib boradi. Har bir bosqich muayyan vazifalarni hal etishni nazarda tutadi. Vazifalar quydagilardan iboratdir. Birrinchi bosqich (1997-2001)-mavzud kadrlar tayyorlash tizimining ijodiy salohiyatini smaqlab qolish asosida ushbu tizimi isloh qilish va rivojlantirish uchun huquqiy, kadrlar jixotidan, ilmiy-uslubiy, moliyaviy moddiy shart- sharoiylar yaratish. Ikkinchi bosqich(2001-2005) milliy dasturni tuliq ruebga chiqarish, mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiy- iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda urta aniqliklar kiritish. Uchinchi bosqich (2005va undan keyingi yillar) tuplangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish. Kadrlar tayyorlash milliy modeli faqat ta`lim tarbiyadangnina iborat bulib qolmay, bir-biriga bog`liq kupgina haetiy bosqichlarni ham uz ichiga oladi. Milliy model- bu shaxs, davlat va jamiyat, uzliksiz ta`lim, fan va ishlab chiqarishning uzaro hamkorligi, ularning bir-biriga aloqasini aks ettiradi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quydagilardan iboratdir: 1) Shaxs-kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub`ekti va ob`ekti, ta`lim sohasidagi xizmatlarning iste`molchisi va ularni amalga oshiruvchi: Shaxs uzliksiz ta`lim jarayonida duneviy, ilmiy bilimlarni uzlashtirib, fan asoslarini puxta egallab ishlab chiqarish sohalari bilan tanishib, shunungdek, ijtimoiy- gumanitar fanlarni urgatish hamda izchil uzliksiz ravishda tashkil etuvchi tarbiyaviy tadbirlar asosida insoniy sifatlarni uzlashtirib borar ekan yillar davomida undan yuksak ma`naviy saolohiyat va muayyan yunalish buyicha kasbiyts mahorat shaqllanib boradi. Shaxs eng avvalo uz oldiga muayyan maqsadni quya olishi hamda unga erishish yulida tinimsiz izlanishi, uqib urganishi lozim. Shu tariqatina u ijtimoiy raqobatga chidamli kadr (mutaxassis) sifatida kamolga etadi. 2) Davlat va jamiyat- ta`lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafillari: Shaxs kamolati nafaqat uzi uchun, balki davlat va jamiyat taraqqietining, ravnaqi uchun ham muhim ahamiyatga egadir. Fuqarolari komil insonlar bulgan mamlakat istiqboli porloq buladi. Shaxs davlat (jamiyat) urtasidagi aloqa ikki tamonlama xususiyatga ega. Shu bois har qanday davlat uz fuqoralarining yashash, mehnat qilish, shuningdek, iqtidorli va salohiyatini ruebga chiqarishi, uni namaen eta olishi uchun etarli darajada shart- sharoit yaratib bera olishi lozim. 3) Uzliksiz ta`lim- malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bulib, ta`limning barcha turlari davlat ta`lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimini tuzimlmasi va uning faoliyat kursatish muhitini uz ichiga olshadi. Uzliksiz ta`lim jarayoni shaxsning har tomonlama qaror topishi uchun eng qulay davr sanaladi. Mazkur davrda shaxs fan asoslari hamda kasb-hunar ma`lumotlarini uzlashtiradi, komil inson va malakali mutaxassis qiefasida aks etishi lozim bulgan sifatlariga ega bulib bora, unda muyayan duneqarash shaqllanadi. Bu esa shaxs kamolotida muhim ahamiyatga egadir. Demak, uzluksiz ta`lim-milliy modulning asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Unga kura mamlakatimizda uzluksiz ta`lim tizimining faoliyat olib borishining Davlat ta`lim standartlari, turli darajalariga ta`lim dasturlarining izchilligini asosida ta`minlanadi. Uzluksiz ta`lim quyidagi ta`lim turlarini uz ichiga oladi. -maktabgacha ta`lim. -ummiy urta ta`lim. -urta maxsus, kasb-hunar ta`limi. -oliy ta`lim. -oliy uquv yurtidan keyingi ta`lim. -kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash. -maktabdan tashqari ta`lim. Uzluksiz ta`lim tizimi xususiyati, maqsad va vazifasi nimada.. Oliy ta`lim. Oliy ta`limga akademik litsey va kasb-hunar kollejini tugatgan shaxslargina qakbul qilinadi. Oliy ta`lim ikkinchi bosqichida, ya`ni bakalavriyat hamda magistratura yunalishida amalga oshiriladi. Bakalavriyat mutaxassisliklari yunalishi buyicha fundamental` va amaliy bilim beradigan, ta`lim olish muddati kamida turt yil davom etadigan tayanch oliy ta`lim. Bakalavr darajasiga ega bulgan shaxs oliy ta`lim tizimi yunalishdagi uzi tanlagan soha buyicha oliy ma`lumotli mutaxassis hisoblanadi va davlat Klassifikatorida belgilangan lavozimda ishlash huquqiga ega buladi. Magistratura- aniq mutaxassislik buyicha fundamental va amaliy bilim beradigan, bakalavriyat negizida ta`lim muddati kamida ikki yil davom etadigan oliy ta`limdir. Undagi tahsil yakuniy klassifikatsion davlat attestatsiyasi va etkaziladi. Magistr-darajasidan farqli ma`lum ixtisoslik buyicha yuqori malakali mutaxassis xisoblanib, u ilm-fan sohasida, ishlab chiqarishning ma`suliyatli lavozimlaridan faoliyat kursatadi. U aspiranturaga kirish huquqiga ega. Oliy uquv yurtidan keyingi ta`lim. Ta`limning bu turi ikkinchi darajada amalga oshiriladi. Birinchi darajada aspirantura bulib, magistrlik negzida uch yil (turt yil sirtqi) davom etadi. Ikkinchi daraja doktorantura ham 3 yil davom etadi. Ikkala darajaning ham maqsadi-muyayan mutahassisliklar buyicha oliy toifali ilmiy pedagogik kadrlar shaqllantirishdan iboratdir. 4) Fan-yuqori malakali mutaxassislik tayerlovchi va uladan foydalanuvchi, ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi. Fan-milliy modelimizning asosiy tarkibiy qismlaridan biri bulib u barkamol inson va etuk mutaxassisni shaqllantirining ilmi-pedagogik asoslarini yaratishni, shuningdek fan hamda mutaxassislik yunalishlari va tarmoqlari buyicha ta`lim konstitutsiyalari, uquv darslari reja va darsliklar, (qullanmalar) ni yaratish ta`lim jarayonini tashkil etishini moddiy va ma`naviy jihatdan qullab-quvvatlashni uz zimmasiga olishi lozim. 4) Ishlab chiqarish-kadrlarga bulish ehtiejini shuningdek ularning tayergarlik sifati va saviyasiga nisbatan quyiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya moddiy-texnika jihatdan ta`minlash jarayonining qatnashchisi. Avallari ishlab chiqarish tayer kadrlar kuchi salohiyatidan foydalanuvchi iste`molchi sifatidagina faoliyat olib borgan bulsa, bugungi kunda ushbu faoliyatning mazmuni tubdan uzgardi. Endilikda ishlab chiqarish kadrlarni tayyorlash sifati va saviyasiga nisbatan uz talablarini quya oladi. Shu bilan bir qatorda sifatli hamda yuksak saviyadagi mutaxassisning tayerlab etishtirish yulida uzluksiz ta`lim hamda fan tarmoqlarini moliyaviy moddiy-texnik jihatdan qullab-quvvatlash majburiyatini uz zimmasiga oladi. Bizning nazarimizda zamonaviy Oqituvchi qiefasida quyidagi fazilatlar namaen bula olishi kerak. 1. Oqituvchi jamiyat ijtimoiy haetda ruy beraetgan uzgarishla olib borilaetgan ijtimoiy islohatlar mohiyatini chuqur anglab etishi hamda bu borada oquvchilarga tug`ri, asosli ma`lumotlarni berib borishi lozim. 2. Zamonavi Oqituvchi ilm-fan, texznika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor bulishi talab etiladi. 3. Oqituvchi uz mutaxassisligi buyicha chuqur, puxta bilimga ega bulishi, uz ustida tinimsiz izlanishi lozim. 4. Oqituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asolarini puxta bilish, ta`lim- tarbiya jarayonida oquvchilarning esh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyat tashkil etishi kerak. 5. Oqituvchi ta`lim-tarbiya jarayonida eng samarali shaql, metod va vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bulmog`i lozim. 6. Oqituvchi ijodkolr tashabbuskor va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bulishi shart. 7. Oqituvchi yuksak darajadagi pedagogik mahoratga, chunonchi kommunikativlik laeqatiga, ega bulishi pedagogik texnika (nutq, yuz, qul-oeq, va gavda harakatlari mimika, jist, patolimika) qonuniyatlarini chuqur uzlashtirib olishga erishishi lozim. Oqituvchi nutq madaniyatiga ega bulishi uning nutqi quyidagi xususiyatlarni uzida aks ettira olishi kerak. a) nutqning tug`riligi. b) nutqning aniqligi. v) nutqning ifodaviyligi g) nutqning sofligi (uning turli sheva suzlaridan holi bulib, faqat adabiy tilda ifoda etilishi) jargon (muyayan kasb eki soha mutaxassislikka xos suzlar), vorvarizm (muayyan millat tilida baen etilgan nutqda uzga millatlarga xos suzlarga urinsiz qullanishi), vul`garizm (xaqorat qilish, sukishda qullaniladigan suzlar) hamda komtsilyarizm (urni bulmagan vaziyatlarda rasmiy nutqlarda) suzlardan xoli bulishi, Oqituvchi nutqi sodda, ravon va tushunarli bulishi kerak. d) nutqning ravonligi. j) nutqning boyligi (suzlar, maqolalar,matallar hamda kuchirma gaplardan foydalana olish). 9. Oqituvchi kiyinishi madaniyatiga (sodda, ozoda, bejirim, kiyinishi), ta`lim tarbiya jarayonida Oqituvchining turli hil diqqatni tez jalb etuvchi bezaqlar (oltin, kumush taqinchoqlardan foydalanmasligi, fasl, esh, gavda tuzilishi, yuz qiefasi, hatto soch rangi va turmagiga muvofiq ravishad kiyinishi uzlashtirishga erishish) ega bulishi. 10. Oqituvchi shaxsiy haetda pok, atrofdagilarga urnak bula olishi lozim. Oqituvchi shaxsining mazkur talablarini uzida aks ettira olgan qiefasi uning oquvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar urtasida obru e`tibor qozonishini ta`minlaydi. Yuqorida baen etilgan fikrlarga tayanib quyidagi hulosaga kelishimiz mumkin. 1. «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» Ozbekiston Respublikasida ta`lim tizimida amalga oshirilaetgan islohatlar mazmunini uzida aks ettirgan muhim me`eriy hujjat bulib, istiqbol uchun yullanmadir. 2. «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» da alohida takidlangan Milliy modul- Respublikamizning Milliy-xududiy xususiyatlarini inobatga olish hamda ilg`or fan, texnika va texnologiya yutuqlari vositalarida tayerlangan kadr (mutaxassis)-komil inson va etuk mutaxassis qiefasini uziga aks ettiruvchi me`erdir. 3. «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» g`oyalarning amalietga tadbiq etilishi Respublika ijtimoiy haeti uchun muhim sanalgan bir qator holatlarning qaror topishiga olib keladi. 4. Ozbekiston Respublikasida «Ta`lim tug`risida «gi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g`oyalarini amalga oshirish jarayonida Oqituvchi kadralar uziga xos muhim rolni bajaradilar. Barkamol inson va etuk mutaxassis Oqituvchi (murakkab tarbiyachi) lar qulida kamolga etar ekan, eng avvalo ularning shaxsi ham bir qator ijodiy sifatlarni uzida aks ettira olshi lozim. Shundagina biz uzimiz orzu qilaetgan shaxsni (mutaxassisni) tarbiyalay olishga muyassar bulamiz. SAVOLLAR. 1. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ning bosh g`oyasi nimadan iborat. 2. Milliy modul nima. 3. Kadrlar tayyorlash milliy modulining asosiy tarkibiy qismlari nimalardan iborat 4. Uzluksiz ta`lim tizimining mohiyatini aytib bering. 5. Oliy uquv yurtidan keyingi ta`lim. 6. Pedagogika kasbi qanday kasb va bunga sizning munosabatingiz. 7. Oqituvchining shaxsiy sifatlari va pedagogik odobi qanday bulishi kerak. i. Oqituvchining mahorati va ijodkorligi tamoyillari nimadan iborat. 9. Hozirgi davr Oqituvchisiga quyilgan pedagogik talab. ADABIYOTLAR. 1. I.A.Karimov. Istiqlol va madaniyat. Toshkent. «Ozbekiston», 1994. 2. I.A.Karimov. «Barkamol avlod-Ozbekiston taraqqietining poydevori» Toshkent. «Ozbekiston», 1997, 12-16-b. 3. I.A.Karimov. «Barkamol avlod orzusi» 1999. 4. A. Munavarov. Pedagogika. Uquv qullanma. T. 1996y. 5. R.Usmanov. «Saodatnoma» tuplangan asarlar, T. 1995. 6. M.Ochilov va M.Ochilova «Oqituvchining odobi» «Oqituvchi» T.1998.y PEDAGOGIKA FANINING MAVZUSI, BAHSI VA BARKAMOL INSONNI TARBIYALASHDAGI URNI R e J A: 1. Pedagogika tarbiyashunoslik fani ekanligi 2. Pedagogika fanining maqsad va vazifasi 3. Pedagogikaning metodologik asosi 4. Pedagogik tushunchalar (kategoriyalar) 5. Pedagogika fanining tizimi 6. Pedagogika fanining ilmiy-tadqiqot metodlari. T A Ya N Ch T U Sh U N Ch A L A R I: Pedagogika, pedagogikaning maqsadi va vazifasi, pedagogikaning metodologik asoslari, pedagogik kategoriyalar, pedagogika fanlari tizimi, pedagogikaning ilmiy -tadqiqot metodlari. Pedagogika tarbiyashunoslik fani ekanligi. Insonni har tomonlama tarbiyalash, insoniyatining azaliy orzusi bulib, ajdodlarimiz ma`rifat va madaniyatni qanday qilib esh avlodga urgatish, ularni komillikka etaqlash yullari, qonun-qoydalarini izlaganlar. Darhaqiqat insonning ma`rifatli va ma`naviy komilligini erishish pedagogika fanining etakchiligida amalga oshiriladi. Pedagogika tarbiya haqidagi fandir. grekche suz bulib, - ma`naviy barkamollikka munosabatlarining uzgarib borishi natijasida pedagogika- ( Bolani tug`ri haetta boshqarish san`ati) fani halq orasida uz mavqiega ega buldi. Shu tariqa insonni tarbiyalovchi- fan sifatida dune fanlari tizimi qatorida alohida urin egalladi. Pedagogikaning bosh masalasi-tarbiyadir. Tarbiyadagi keng ma`no ta`lim, rivojlanish, ma`lumot bilan bog`langan holda barkamol insonni voyaga etkazishdir. Inson tarbiyasidagi g`oyalar, qoida, qonunlar dastlab g`issalarda, pandnomalarda, ezma edgorliklarda, hadislarda asoslanib berilgan. Pedagogikaning fan sifatida shaqllanib, boyib borishida Sharq va “arb qomusiy olim- pedagoglarning urni kattadir. Faylasuf Farobiy uzining < Fozil shahar qishlarining qarashlari> asarida tarbiya orqali insonga beriladigan 12 fazilatni sharhlab berdi. ahloqning asosi tarbiya. Bolaning salomati sadoqati- uchun yaxshi tarbiya qilmoq tanini pok tutmaq, esh vaqtida maslakni tuzamtak, yaxshi xulqlarni urgatmaq emon xulqlardan saqlab ustirmaqdir: Pedagogika komil insonni tarbiyalashda haetiy tajriybalarga suyangan holda yuksak ma`naviy mafkurani shaqllantiruvchi, qonun- qoida, tamoyil va metod usullarini urganuvchi hodislar doirasidagi fandir. Pedagogika fani ijtimoiy fanlar tizimiga kirib, uzining nazariy, milliy va amaliy asoslariga ega. Pedagogikaning nazariy asoslari: Pedagogikaning nazariy asoslari inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy tadqiqotta doir nazariy va metodik manbalargi Urta Osie va jahon marifatparvar, mutafakkir olimlariningasoslariga suyangan xolda komil insonni tarbiyalash, uqitishning qonun- qoida va tamoiyllarining umumiy qonuniyatlariga asoslanadi. Pedagogikaning milliy asoslari: Pedagogikaning milliy asosi ta`lim-tarbiya muammolarini har bir millatning milliy merosi bilan birga umumbashariy, umuminsoniy qadiriyatlar bilan bog`langan holda amalga oshirishdir. Xar bir millatning uziga xos meros va qadiriyatlariga suyangan holda tarbiyashunoslik masala-larini milliy asosida esh avlodga etkazish mazmuni, shaql, usuli, metod va tamoyillarini milliylashtirishdir. Pedagogika fanining maqsad va vazifasi. Kelajak bugundan boshlanadi,- deydi dono xalqimiz. esh avlodni kelgusi haeti uni inson qilib kursatuvchi ruxiy va ma`naviy jarayonning qay maqsadga yunaltirib, kelib chiqadigan muhim vazifalarni bajarishiga bog`liq. Pedagogika fanining maqsadi tarbiyachi-Oqituvchilarning ongli faoliyatida uz oldiga aniq maqsad quyib, uning uz ustida ishlashi, intilishi, izlanishi tanlangan vosita va usullarining qullanishi natijasini kura bilish kabi tarbiyachilik san`atini urgatishga qaratiladi. Pedagogika faning maqsadi: Respublikamizda komol insonni voyaga etkazishning bir butun holatdagi muammolarini hal qilish: Ta`lim-tarbiya samaradorligini tinmay oshirish va dune talabalari darajasiga olib chiqish masalalariga ijodiy endoshish: Umuminsoniy qadiriyat va milliy madaniyatining asoslarini e`tiborga olib, ta`lim-tarbiya mazmunini, milliy mafkurani shaqllantirib borish imkonini yaratish. Pedagogika-tarbiyashunoslik qoida, qonunlari-ni ilg`or tajribalar asosida boyitib borish va yangi ish shaqllarini izlashga tadbirlar belgilash: Bulajak Oqituvchi va tarbiyachilarni voyaga etkazish masalalari: Uzluksiz ta`lim tizimini yanada rivojlantirish muammolarimni hal qilish: Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amalga oshirish. Pedagogika fanining vazifalari: Sharq va G`arbda xalq yaratgan xalq og`zaki ijodieti, pedagogikasi, mutafakkir, ma`rifatparvar, pedagog va olimlarning tarbiyashunoslikka doir ilg`or g`oyalarini urganib tahlil qilib komil inson tarbiyalash jarayonini urganish: Komil inson tarkib toptirishning qonuniyat, qoida va zaruriy sifatlarini aniqlash: Pedagogika- tarbiyashunoslikdagi ta`lim tarbiya nazariyasini hozirgi davr xususiy metodikasi bilan uzviy muammolarini ishlab chiqish va yangi pedagogik texnologiya qonunlariga amal qilish: Ta`lim-tarbiya nazariyasidagi qoyda qonun, tamoyil, metod va usullarini maktab amaliy haeti bilan bog`lab, bulajak Oqituvchilarga urgatish: Xalq ta`limining boshqarish va rahbarlik masalalarini chuqur urganib bulajak Oqituvchilarni qanday tayyorlash muammolarini hal qilish. Pedagogika metodologik asosi. Pedagogikaning fan sifatida shaqllanib borishi ijtimoiy iqtisodiy zaruriyat mahsuli sifatida turli fanlar bilan qadim-qadim zamonlardan bog`liqdir. Olloh eru osmonni yaratib insonni er yuziga uzidan xalifa etib yaratdi. Uzining mavjudligi har bir ishga qodirligini ilmda tengsizligini mehru-muruvvatda beqiesligini bildirdi. Islomda ilm berishda bir- biriga bog`liq bulgan din va dune haqida tushuncha mavjud ular alohida tushunchalar emasligi Qur`oni Karim ta`limoti bilan bog`liqdir. Shuni ta`kidlamoq kerakki, pedagogika fanining metologik asosi diniy va duneviy fanlar tarkibida rivojlangan. Qur`onda G`arb faylasuf olimlari ham Islom falsafasiga suyangan holda ijod etganlar. Pedagogika fani metodologiyasining yaratilishida qomusiy mutafakkir va pedagoglarning urni diqqatta sazovardir. Al-Xorazmiy, Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Rudakiy, Firdavsiy, Alisher navoiy, Voiz Koshfiy, chex olimi Yan Amos Komenskiy, shveytsariyalik pedagog Iogann Genrix Pestolotstsi, nemis pedagogi Adol`f Disterverg, rus pedagogi K.D. Ushinskiy kabilar uz ijodietlarida pedagogikaninig metodologik asosini yaratib, komil inson tarbiyalashdagi qonun- qoidalarni asosladi-lar. Yangicha sharqona pedagogikanining metodo-logiyasi utmish ajdodlarimizning barkamol inson tarbiyasidagi g`oya va mafkurasini mustahamlash va unga amal qilishdir. Pedagogika fanining mazmuni, maqsadi, vazifalari, tamoiyl, usul va vositalari, umuman, har bir inson uchun zarur bulan tarbiyaviy ta`sirlar yangicha asosiga ega bulishi kerak. Prezidentimiz I.A.Karimov bu borada shunday degan edi: -Umumiy qadiriyatlarga sodiqliq: -Xalqimizning ma`naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish: -Insonning uz imkoniyatlarini erkin namoen qilish: - Vatanparvarlik (I.A.Karimov Uzbekistan uz istiqlol va taraqqiet yuli. T-Ozbekiston 1992y 65bet). Pedagogik tushunchalar Pedagogika fanida bir-biri uzviy bog`langan quyidagi tushunchalar mavjud: Tarbiya, ta`lim, ma`lumot. Tarbiya ijtimoiy haet zarur bulgan hodisalardir. barkamollik, yaxshining emondan farqlash, yuksak insoniy barkamollik, yaxshining emondan farqlash. Tarbiya kishilik jamiyatining hamma bosqich-larida rivojlanib, usib avloddan-avlodga vorsilik vazifasini. Lekin har bir jamiyatda tarbiyaning maqsadi, vazifasi, mazmuni uziga xoslik bilan farq qiladi. Xalq iqtisodiy, siesiy va ma`naviy zaruriyatidan kelib chiqib, esh avlodni tarbiyalash muammolari dastlab xalq og`zaki ijodieti, pedagogikasi ezma edgorlik, pandnomalarda, tafakkur va ma`rifatparvarlikning asarlarida bosh mavzu bulib komil inson uchun zaruriy hodisa sifatida talqin etilgan. Halq og`zaki ijodietida tarbiya bosh masala siftaida taviflangan. Tarbiya va odob, vatanga cheksiz muxabbat, adolat, insof, adolatsizlik, botirlik, qurqoqlik, mehnatsevarlik, ilm, bilimdonlik kabi g`oyalar tarbiya vosiasi hamdir. Vatan qadirini bilmagan uz qadirini bilmas, Vatanga kelgan iymonga kelar. Bola tuqqanniki emas tarbiyalaganniki. Ota g`ayratli bulsa, Bola ibratli bular. Mustaqil Ozbekiston Respublikasining milliy pedagogika fanida tarbiya- inson muammolari, adabiet ajdodlarimiz g`oyalariga suyanib, quidagi qonunlarga asoslanishi zarur deb hisblanadi: Tarbiya inson faoliyati jarayonida tartibli ta`sir zuvchi mahsul bulib, natijasi- ni insonning yashab turgan ijtimoiy sharoiti belgilaydi. Inson kamolatining xarakterlovchi kuch urtasidagi qarama-qarshiliklarni mavjud-ligi uning shaxsiy haetida namoen buladi. Inson faoliyati jarayonida atrofida-gi narsa va hodisalarga qiziqishini uug`otish va uni e`tiqodga aylantirish. Tarbiya jarayoni eshlarni kattalar bilan, kattalarning eshlar bilan qonuniy munosabati natijasida amalga oshiriladi. Tarbiya jarayonining qonun, qoida, tamoyil, metod usullarini pedagogikining tarbiya nazariyasi qismi chuqur atroflicha urganadi. Ta`lim inson aqliy kamolotini yuzoga chiqaruv-chi pedagogika- tarbiyashunoslikning bir qismidir. Pedagogikaning didaktika qismi uni atroflicha urganadi. Pedagogik ma`lumot urta va oliy darajali bulib,urta ma`lumot maxsus akademik litsey, pedagogik kollejlarda bosqichli shaqlda beriladi. Natijada urta ma`lumot haqidagi uqish davrida olgan mutaxassisligi haqida guvohnoma beriladi. Pedagogika fanining tizimi Pedagogika fani komil insonda jahon tajribalarida sinalgan tizim bulgan bozor munosabatlarini shaqllantirish, milliy meros, an`analar, milliy va umuminsoniy qadiriyatlarning boy manbalari bulgan ma`naviy-ma`rifiy tushuncha-lar haqida bilim, malaka hosil qilishda pedagogika-ning kup fanlar bilan aloqadorligi bilan ulug`dir. Pedagogika fanlar tizimida etnopedagogik, maktabgacha ta`lim pedagogikasi, maktab pedagogi-kasi, kasbiy ta`lim mehnat pedagogikasi jismioniy kamolot pedagogikasi, harbiy pedagogika, maxsus pedagogika, kar, soqov (surdo) pedagogika, kurlar (Tiflo) pedagogika, aqliy jihatdan orqada qolgan (oligrofeno) pedagogika, pedagogik mahorat kiradi. Pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Pedagogika fani inson tarbiyasi bilan shug`ullanganligi sababli unga hamma fanlar kumak-lashishi tabiydir. Pedagogikaning metodik asosi, bilim nazariyasi va tarbiyadagi qonun-qoidalar bevosita falsafa fanining ta`sirida amalga oshiriladi. Pedagogika ilmiy tadqiqot metodlari. Pedagogika fanining tariyxiy taraqk milliy istiqlol mafkurasini shaqllantiruvchi hal qilini-shi lozim bulgan muammolar bor. Pedagogika muammolarni hal qilishda turli-tumon tadqiqot metodlar mavjud. Metod lotincha m859d9s –yul suzdan olingan. Ilmiy tadqiqot esa shu metod orqali nazariy, siesiy. Ilmiy-pedagogika tadqiqot metodlaridan biror pedagogik muammoni hal qilish maqsadida talaba, Oqituvchi-tarbiyachi, aspirant-tadqiqotyai va ilmiy xodimlar foydalanadilar. Ilmiy izlonishning dastlabki deobochasi adabiet-larni urganib, tahlil qilishdan boshlanadi. Adabiyotlarni urganish metodi.- Pedagogika Adabiyotlarni urganish jarayonida milliy va umuminsoniy qadiriyatlarni aks ettiruvchi, mutafak-kir va ma`rifatparvar pedagogik olimlarning asar-lari. Mustaqil Ozbekistonning iqtisodiy, siesiy va ma`navaiyatiga doir Adabiyotlar, Ozbekiston yurt-boshisi I.A.Karimov asarlari, tadqiqot mavzusiga doir pedagogik, psixologik tadqiqotlar, disserta-tsiyalar urganiladi. Kuzatish metodi - Kuzatish Adabiyotlarni urganishdan keyin boshlanadi. Kuzatishda tadqiqotchi biror maqsadni kuzda tutib tashkil etadi. Kuzatish tezligi, soni, maznzili, vaqti, vaziyatni kuzatish, materiallarni qayd qilish muddati belgilanadi. Kuzatish muddatiga kura ikki turga ajraladi: qisqa va uzoq muddatli kuzatish, qisqa kuzatish ob`ektining kundalik faoloiyatidagi uzgarishlardan ma`lum hulosalarga kelish. Uzoq muddatli kuzatish-quilgan maqsad, reja va dastur asosida olib bori-lib, ma`lum ilmiy, yakuniy hulosaga kelinadi. Kuza-tishning yakuni qayd qilishda kinos`emka, video-ezuvi, televideniya va boshqa texnik vositalaridan foydalanish mumkin. Tug`ri foydalanish uquv tarbiya jarayonining samaradorligini oshiradi, yangi ijo-diy faoliyatga boshlaydi. Suhbat metodi -Tadqiqot mavzusining biror tomoni eki hodisalari haqida bilib olish maqsadida ma`lum ma`sul shaxslar bilan og`zaki savollar berilib, ulardan axborot olish jarayonidir. Suhbat metodi jarayonida intervyu olish ham mumkin. Urnli, mantiqan yuksak javoblar eki noaniq javoblar magnit lentalarga ezib boriladi va tahlil qilinadi. ezma javoblarni ommaviy ravishda yig`ib olish muddati anketa deb ataladi. Anketalar ishlab chiqa-rish murakkab ilmiy jarayon. Tadqiqot natija-larining ishonchiligi anketalar mazmuniga berilgan savollar shaqliga tuldirilgan anketalar soniga bog`liq buladi. Pedagogik eksperiment - Har qanday ilmiy-pedagogik tadg`ig`ot asosidir. Pedagogik eskperiment erdamida ilmiy gepotezalarning ishonchligi tekshi-riladi, pedagogika tizimlarining ayrim element-lari urtasida bog`liqlik va munosabatlar aniqlanadi. Tabiiy eksepriment va laboratoriya eksperimenti pedagogik eksperimentning asosiy turlari bulib, ular kupgina turlarga bulinadi. Tabiiy eksperiment sharoitida yangi uquv rejalari, dasturlar, darsliklar va hokazolar odatdagi uquv rejimini buzmay turib tekshiriladi. Pedagogik eksperiment- bu ham kuzatish, lekin u pedagogik jarayonining utish sharoitlarini muntazam uzgartish munosabati bilan mahsus tashkil etilgan buladi. Pedagogik jarayon aniqroq urganish uchun eksperimentator uzi tashkil etgan jarayonnii kuzatadi. U Pedagogik jarayoniga aralashadi. Tarbiyalanuvchilar bilan tarbiyachi faoliyatini muayyan sharoitlarini yaratadi. Pedagogik eksperiment dastlabki ma`lumotlarni, aniq sharoitlarini va uqitish usullarini eki tadqiq qilinadigan materiallarni aniq belgilashni, shuningdek, eksperiment natijalarni har tomonlama hisobga olishni talab etadi. Eksperimentni tashkil etish va utkazish belgilangan rejaga qat`iy amal qilgan holda olib borilishi kerak. Sharhlash bosqichida ma`lumotlar yig`iladi va qayta ishlanadi. Eksperiment utkazish shoshilinchilik tamoyiliga javob berish uchun quydagi shartlarga rioya qilish kerak, ya`ni: 1. Tekshiruvchilar soni va tajribalar miqdorining optimal bulishi: 2. Tadqiqot metodlarining ishonchiligi: 3. Farqlarning statistik jihatdan ahamiyatliligini hisobga olish. Turli metodlarining uzaro qushib olib borilishi pedagogika- tadqiqotlarning samarador-ligini va sifatini hisoblash, echish qurilmalari erdamidagi eksperiment natijalarining pedagogika-ga kirib kelishi ham erdamlashadi.Odatda urtacha arifmetik miqdor, modda, mediana, dispersiya, tanlab olinadigan tuplam majmuininng urtacha kvadratik chetga chiqishi, үrtacha olingan qiymat hxatosi, belgilarni kuzatish koeffitsentlari hisoblab chiqiladi. Ilmiy tadqiqot natijalarini amalda qullanilishi. Tugallangan tadqiqot eng muhim narsa uning natijalarini amalda qullashdir. Uquv-tarbiya jarayonini takomillashtirish usul-lari haqidagi bilimlarning ortib borishi bilan ulardan foydalanishning faol imkoniyatlari urtasidagi nomunofiqlikdan iboratdir. Shunday bulsa, bu ularni joriy etish yuzasidan maqsadga muvaofiq ishlarini olib borishni istisino etmaydi. Joriy etish jarayoni pedagogik tajribani takomillashtirishga qaratilgan faoliyat deb qaratilgan. Shu sababli joriy g`ilinishi lozim bulgan tavsiyalarga yuqori talabalar quyiladi. Talabalarning ilmiy asoslanganlik darajasi, ular mazmunining aniqligi asosiy talabalar qatoriga kiradi. Talabalar mazmunining aniqligi pedagogik-lar bilan oquvchilarning muljallangan kuch g`ayrati mezonini tug`ri baholashni nazarja tutadi. Joriy etish butun bir tadbirlar kompleksi bulib, u olingan hulosalar haqida pedagogik jamoitchilikni habardor qilishni, yangi uquv va metodik qullan-malar yaratishni, metodik yul-yuriq va metodik tavsiyalar ishlab chiqishni uz ichiga oladi. Maktab hujjatlarini tahlil qilish metodi- pedagogika hodisalarni va faktlarni tekshirishda maktab hujjatlarini mukammal va chuqur urganmoq lozim. Maktab hujjatlarini tahlil qilishda oquvchilarning ijodiy aktivligi va mustag`illigini uning iqtidorligi hamda ilg`or pedagogik tajribala-larning umumlashtirilishi va joriy etilishini kursatgan taqdirdagina tuliq qiymatga ega buladi Bolalar ijodini urganish metodi- maktab oquvchilari ijodi hamda ularning turli tuman ish-larini urganish va tahlil qilish pedagogik tad-qiqotning samarali metodlaridan biridir. Iqtidorli oquvchilar aqliy qobiliyat, oliyjanob ahloqiy qiefalari,estetik didlari, sinchkovliklari va qiziquvchanliklari bilan ajralib turadi. Ta`lim qonunlari va milliy dasturida pedagogika fani bolalar ijodining taraqqiy ettirish va takomil-lashtirishning tug`ri yullarini kursatib berishga qaratilgandir. Anketalar metodi- oquvchilardan surash usuli bulib, u oquvchilar jamoasining ma`lumotlari tug`risidagi keraqli ma`lumotlarini olish uchun ularning fikrlari va qarashlarini aniqlash uchun va kasbga yullashni belgilash uchun maxsus formada ish-langan bulmog`i lozim. Anketada kuzlangan maqsadga muvofiq savolar bulib, ularni javoblaridan pedagogik natijalar kelib chiqmog`i lozim. Hisoblash matematikasi va kibernetika metodlari- hozirgi zamon sanoit ishlab chiqarishi fani va texnikasining talab hamda manfaatlari turmushda sinalgan texnika vositalarini, hisoblash matematikasi va kibernetika usullarini maktab ishida va pedagogikada qullashini talab qiladi. Pedagogika kibernetika uquv protsessini uqitish, bilim berish jarayonini boshqarishning alohida formasi sifatida uziga xos hususiyatga ega. Shunung uchun pedagogik jarayon bilan ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish urtasida katta farq bor. Pedagogik tadqiqotlardan kino ovoz texnikasi foto, televidenie singari texnika vositalaridan ham keng foydalaniladi. Ular oquvchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirishga erdam beradi. Bolalar uchun qushimcha rag`batlantirish omillarini hosil qiladi. Bular oquvchilar tehnatini ma`lum maqsadda engillashtiradi. Kursatilgan vositalarning har biri bolalarning eshini, uquv fani va pedagoik jarayon mukammalashtiradi. Milliy dasturning maqsadi, vazifalari va uni ruebga chiqarish bosqichlarida yangi ijtimoiy- iqtisodiy sharoitlarda ta`limni talab qilinadigan darajasi va sifatni, kadrlar tayyorlash tizimininng amalda faoliyat kursatish va barqaror rivojlanish-ning kafolatlarini ustivorligini ta`minlovchi normativ, moddiy texnika va ahborot bazasini yaratish pedagogik tadqiqotni asosini tashkil etadi. SAVOLLAR 1.Pedagogika fani yaratilgan zaruriyat, sabablari kaysilar. 2. Pedagogika fanining maqsad va vazifalarini sharhlab bering 3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib bering. 5. Pedagogikaga doir Adabiyotlar ruyxatini tuzing. ADABIYOTLAR. 1. I.A. Karimov. Barkamol avlod Ozbekiston taraqqietining poydevori. T-1998y 2. Ozbekiston Respbulikasining Ta`lim qonuni. 1997y 3. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T-1997 4. Pedagogika prof.A. Munavvarovning tahriri ostida. Uquv qullanma. Oqituvchi nashrieti. 1996y 5. I.Tursunov, U. Nishonaliev. Pedagogika kursi darslik, Oqituvchi nashrieti.T-1996y 6. O.Hasanboeva va boshqalar. Pedagogika tarixi, uquv qullanma,Oqituvchi nasharieti. T-1997y. Download 0.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|