Педагогика ва Психология соҳаларидаги инновациялар
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUVCHILARNING OG‘ZAKI NUTQINI
Download 3.75 Mb. Pdf ko'rish
|
10.Pedagogika yonalishi 3 qism
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kalit so‘zlar
|
10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUVCHILARNING OG‘ZAKI NUTQINI RIVOJLANTIRISH USULLARI Alikulova Sohiba Tursunbayevna Sirdaryo viloyati Yangiyer shahar 2-umumta’lim maktabining boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi Telefon: +99897 568 57 70 Annotatsiya: Ushbu maqolada umumta’lim maktablaridagi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining og‘zaki nutqini rivojlantirish uchun foydalaniladigan o‘yinli metodik usullar tavsiya etilgan. Kalit so‘zlar: Nutq madaniyati, tasviriy ifoda, to‘g‘ri talaffuz, ibora. Biz, o‘qituvchilar, ko‘pincha o‘quvchi nutqining qay darajada rivojlanganligini o‘tilgan mavzuni biror bir rasmga qarab hikoya qilish, ularning bir daqiqada nechta so‘z o‘qiy olishiga qarab aniqlaymiz.bu yaxshi, albatta. Lekin mazkur usul bilan nutq madaniyatining yetarlicha rivojlanishiga erishish mumkin, deb bo‘lmaydi. O‘quvchilar nutqini o‘stirish va nutq madaniyatini rivojlantirishga ko‘proq yordam beradigan usullardan biri –yangi mavzuni bayon qilishdan oldin o‘tkaziladigan 3-5 daqiqalik kirish suhbatidir. Suhbat muvaffaqiyatni ta’minlash uchun,,Bizning oila’’,,,Mening onam’’,,,Bizning maktab’’,,,Ona shahrim’’ mavzularida suratdagi kabi rasmli kartochkalar tayyorlanadi va o‘quvchilarga taqdim etiladi.Ular mavzu asosida matn tuzadilar. Turli qiziqarli mavzularga oid kartochkalar yil davomida o‘quvchilarga berib boriladi. bolalar 1-sinfda faqat 4 -5 ta gap tuzishgan bo‘lishsa, 4-sinf oxiriga kelib, ular 35-40-tagacha gap tuza olishga muvaffaq bo‘ladilar. Nutq o‘stirishda foydalaniladigan usullardan yana biri tasviriy ifodalardir. bunda bolalarga avvaldan tayyorlangan rasm ko‘rsatiladi, unda tasvirlangan narsaning nomini aytish so‘raladi yoki o‘sha rasmning tasviriy ifodasi aytilib, gap nima haqida ketayotganligini aniqlash lozim bo‘ladi. Masalan: o‘rmon sanitari –bo‘ri. bu jarayonda,,So‘z o‘yini’’ metodi ham o‘ziga xos avfzalliklarga ega. bunda bir unli yoki undosh tovushning o‘zgarishi bilan yangi so‘z hosil bo‘lishi tushuntirib beriladi. Topshiriqlar orqali o‘quvchilarning so‘z boyligi oshiriladi. Masalan: Tol, lol, bol, qol; bosh,yosh, qosh, tosh. ,,O‘yla, izla, top!’’usuli asosida o‘quvchilar so‘zlarni to‘g‘ri joylashtirishlari orqali,,Gulla, yashna hur O‘zbekiston “shiorini hosil qiladilar. ,,Izlanish’’ metodi. bu metodning afzalligi –o‘quvchilarni ziyraklikka tilimizni hurmat qilishga o‘rgatadi, nutqimizda uchraydigan kamchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi. O‘quvchiga uydan maktabgacha bo‘lgan masofada yoki yon atrofimizda uchraydigan xato yozilgan so‘zlarni yozib kelish topshirig‘i beriladi. Masalan, o‘quvchilar dorihona, dukon, shurva kabi binolar peshtoqlari va reklama e’lonlari matnidagi xato so‘zlarni yozib keladilar hamda doskada ushbu so‘zlarning yozilishini ko‘rsatib beradilar, Xullas, xato ustida birgalikda ishlanadi. bola nutqidagi kamchiliklar orasida so‘zlarni to‘liq aytmaslik, shevada gapirish, talaffuzda ayrim tovushlarni tushirib qoldirish kabi holatlari ko‘p uchraydi. bu hol, ayniqsa, yozma matnda kuzatiladi. Mazkur kamchilikni bartaraf etishda talaffuzda tushib qolayotgan harf va tovushlar ishtirokida so‘zlar hamda gaplar tuzdirish, ularni daftariga yozdirish eng samarali yo‘l hisoblanadi. She’r va maqolalardan o‘qitish ham ijobiy samara beradi. Noto‘g‘ri talaffuz etilayotgan ko‘rib-kurib,bo‘ldi-buldi,keldi- kildi,daraxt-darax,baland-balan va hokazo so‘zlarni ular nutqida to‘g‘ri qo‘llanilishga e’tibor qaratish kerak bo‘ladi.O‘quvchilar nutq ko‘nikmalarini o‘stirishning eng samarali usullaridan biri,,ko‘rganingni xotirla’’ usulidir. bola har kuni maktabga, do‘konga boradi. Yo‘lda ko‘rgan narsalarnini aytadi va ular ishtirokida gaplar tuzadi.bu topshiriqni o‘quvchilar juda faollik va zo‘r qiziqish bilan bajarishadi. O‘qituvchi esa yo‘l qo‘ygan xato va kamchiliklarni tuzatib boradi. O‘quvchilar nutqini o‘stirishda ma’nodosh so‘zlardan foydalanishga o‘rgatishda,,Berilgan so‘zlarga mos so‘zni top “ o‘yini o‘zining ijobiy jihatlari bilan ahamiyatli, ham qiziqarlidir. Nutq madaniyatini rivojlantirishda tilimiznng ko‘rki bo‘lgan iboralarning ahamiyati beqiyos. Ular fikrimizni aniq, ravshan bayon qilish uchun zarurdir. Iboralar o‘rni bilan ishlatilganda nutqimiz yanada go‘zal va ta’sirli chiqadi. Masalan,,,Yetti uxlab tushiga kimagan ‘’-o‘ylamagan, kutilmagan voqea – hodisaning yuzaga kelishi.,,Tepa sochi tikka bo‘ldi ‘’- jahli chiqqan, juda asabiylashgan kishiga nisbatan aytiladi. Ushbu iboralar aytilishida qisqa bo‘lsa-da, juda keng ma’noni anglatadi. Biz ham so‘zlashuv jarayonida maqol va iboralarda o‘rinli foydalansak, nutqimiz g‘oyat go‘zal 106 10 bo‘lishi haqida o‘quvchilarga sodda qilib tushuncha bera turib, uyda kattalar yordamida iboralarga misollar topib kelish topshirilsa, o‘quvchi bu ishni jon deb bajaradi. Navbatdagi darsda o‘sha topshiriq ustida ishlansa, bu bolalar nutqi rivojlanishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xulosa qilib aytganda, o‘quvchilar nutqining mukammalligi boshlang‘ich sinfdan boshlab jiddiy harakat qilish lozim. ba’zan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqinig buzilish holatlari kuzatiladi.Og‘zaki nutq buzilishi bolaning yozma ko‘nikmalarini to‘liq egallashiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchining nutqidagi ayrim kamchiliklar, o‘qish va yozuvdagi qiyinchiliklar ba’zan uning o‘qishga bo‘lgan qiziqishining pasayib ketishiga, ruhan tushkunlikning paydo bo‘lishiga olib keladi. Samarali olib borilgan mashg‘ulotlar o‘quvchilarning o‘tilgan mavzularni to‘liq o‘zlashtirishiga, darslarda faol bo‘lishiga zamin yaratadi. Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich ta’lim jarayonida interfaol usullar hamda didaktik o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning darsga nisbatan qiziqishlarini orttirishga, mustaqil fikrlash faoliyati rivojlantirishga, tafakkurini o‘stirishga yordam beradi. chunonchi, interfaol usullar ta’lim jarayonida darslarni mazmuni, sifati boyishiga va samarali tashkil etilishga, o‘quvchlarning tashabbuskorligiga va yangiliklarni tezkor qabul qilishga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, ta’lim jarayonini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ham ega. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. “Xalq ta’limi” jurnali 2005- yil 3-son 2. “boshlang‘ich ta’lim” jurnali. 2015-yil 11-son |
