Pedagogikasi

42 Каримов И А. Юксак маънавият- енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008. 143-бет
101

---

m a’lum. U lu g 1 siym olar m usiqaning inson salom atligiga ta ’siri haqida 
qator risolalar yozib qoldirganlar. M oziyga bir nazar solib, bir necha 
yillik tarixga ega b o 'lgan «N avro‘z», «M ehrjon», «Lola sayli», «Hosil 
bayram i». «Q ovun sayli», «U zum sayli», «Sum alak gurungi» kabi 
m avsum iy bayram lar va u bilan b o g ‘liq urf-odatlarni eslaylik. B unday 
bayram larda xalq karnay-surnay, doira, nog‘ora sadolari j o ‘rligida 
o ‘zining jism oniy harakatlari orqali qo ‘shiqlar kuylab, raqslar ijro 
etganlar. Ana shunday tadbirlar insonni ruhan tetiklikka, jism onan 
bardam likka chorlagan. M asalan, qosh o'y in i, bosh o 'y in i, yelka o ‘yini, 
oyoq va q o ‘llar o'yinlarini buyuk tibbiyot allom alari inson ruhini yanada 
k o ‘taruvchi omil, deb baholaganlar.
G ‘arb shifokorlari ham b a’zi kasalliklarni davolashda dori-darm on 
o ‘rniga m um toz m usiqani tavsiya qilishadi. A niqlanishicha, Betxoven- 
ning 5-sim foniyasi yurak faoliyatiga xush ta ’sir qiladi, «Oy sonatasi» 
esa asablarni tinchlantiradi. B axning «Italiya konserti» qahru-g‘azabni 
bosadi. Shopenning m azurkalari va Shtrausning valslari xavotirli 
tu y g ‘ularni aritadi. C haykovskiyning «Oqqush k o ‘li» va Shopenning 
«R e-m inor noktyur»ni qon bosim ini tushiradi. Sharqda maqom y o ‘nali- 
shidagi o g ‘ir q o ‘shiqlar tinchlantirsa, sho‘x, o'ynoqi ohangdagi kuy- 
q o ‘shiqlar tetiklashtiradi. X alqim iz nazdida yoqim li m usiqa va ohang 
ta ’sirida u yg ‘onadigan ijobiy his-tuyg‘ular m arkaziy asab tizim iga ta ’sir 
qilib, yurak ishini faollashtiradi, diqqatni bir jo y g a to ‘plashga, beqaror- 
likdan qutulish va hissiy holatni yaxshilashga olib keladi. Bir so‘z bilan 
aytganda, yoqim li m usiqa insonni yangi-yangi zafarlarga ilhom lantiradi 
va uning ruhiyatidagi yashirin zahiralam i ishga soladi. U lug ‘ tabib A bu 
Ali ibn Sino ham turli kasaliklarni davolashda m usiqadan keng 
foydalangan, har bir bem orning m ijoziga qarab musiqa tanlagan.
B uyuk allom a Abu N asr Forobiy musiqani uch turga boMadi: 
«Birinchidan, insonga xursandchilik baxsh etadi, ikkinchidan, insonda 
ijobiy his-tuyg‘u va zavq-shavq uyg'otadi, uchinchidan, inson tasav- 
vuriga ta ’sir etib, ko‘z oldiga hayotdagi eng quvonchli damlarni keltira- 
di», - deydi. Allom aning ta ’kidlashicha, «Agar tibbiyot bilan m usiqa bir- 
lashsa, odam tarbiyasida ju d a katta yutuqlarga erishish m um kin boMardi».
D arhaqiqat, milliy m usiqa va qo'shiqchilik san’ati yoshlarim izda 
nafosat tu y g ‘usini shakllantirish omili deb qaraladi. Am m o inson 
ruhiyatiga salbiy ta ’sir o ‘tkazadigan m usiqa va q o ‘shiqlar albatta bundan 
m ustasno. Bu haqda yurtboshim iz shunday fikr bildiradilar: «A gar 
insonning qu log‘i yengil-yelpi, tum taroq ohanglarga o ‘rganib qolsa, 
bora-bora uning badiiy didi, m usiqa madaniyati pasayib ketishi, uning
102

---

m a’naviy olamini soxta tushunchalar egallab olishi hech gap emas. Qxir- 
oqibatda bunday odam «Shoshm aqom » singari m illiy m erosim izning 
noyob durdonalarini ham, M otsart, Betxoven, B ax va Chaykovskiy kabi 
dunyo tan olgan buyuk kom pozitorlam ing asarlarini ham qabul qilishi 
qiyin b o ‘lad i» .43
Demak, yoshlarim izning madaniy saviyasini yuksaltirishim iz, 
buning uchun esa nafosat tarbiyasiga katta e ’tibor qaratishim iz zarurdir.
Xalq pedagogikasi m anbalarida milliy musiqa, q o ‘shiqchilikka oid 
m a’lum otlar behisob. Q o ‘shiqlarda xalq hayoti, xalq xarakteri, ruhiyati, 
shuningdek, xalq tafakkuri, dunyoqarashi, an ’analari, urf-odatlari, o ‘ziga 
xos xususiyatlari butun qirralari bilan nam oyon bo‘ladi.
Inson chaqaloqlik davridayoq alia orqali q o ‘shiq eshitadi, butun 
umri davom ida q o ‘shiq tinglaydi, oxirgi kunida ham yig ‘i-yo‘qlov 
q o ‘shiqlari bilan kuzatiladi, y a ’ni butun umri davom ida q o ‘shiq insonga 
ham rohlik qiladi.
Xalq q o ‘shiqlariga allalar, yor-yorlar, laparlar, m ehnat qo ‘shiqlari, 
m avsum iy q o ‘shiqlar, m uhabbat mavzusidagi q o ‘shiqlar kiradi. M usiqa 
va q o ‘shiqning yuksak did va nafosat tarbiyasidagi ahamiyati haqida 
xalq o g ‘zaki ijodida qator afsona, rivoyat, asotir va hikoyalam i misol 
qilib keltirishim iz mumkin. M asalan,