Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎРГАНИШДА ТИЛ ВА 
МАДАНИЯТ ТУШУНЧАЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ
Маматов Абдимурод Эшонкулович,
Ўзбекистон Миллий университети профессори,
филология фанлари доктори
Тилнинг мазмуни маданият билан чамбарчас
боғланган. Бундай боғлиқлик маданиятнинг тил-
да ифодаланган “ички шакли”дир ва маданият
борлиқни омил сифатида ўзлаштириш жараёни 
сифатида юзага чиқади, бу омил тилнинг бевоси-
та таъсири остида кишилик жамиятининг ривожи-
га ўз таъсирини ўтказади. Тил нафақат алоқа ва 
фикрни баён қилиш воситаси, балки у маданиятга 
хос бўлган билимларни тўплаш воситаси ҳамдир 
ва тил мураккаб белгилар тизими бўла туриб, у 
маълумотларни узатиш, сақлаш, ишлатиш ва ўз-
гартириш воситаси ҳамдир. 
Тилни тадқиқ қилишда маданий, яъни культу-
рологик ёндашув шу билан ифодаланадики, унинг 
ўрганиш предмети хорижий тилни бегона тил си-
фатида ўрганиш предмети билан туташиб кетади. 
Биз қуйида тил ва маданият муштарклиги таълим 
тизимига қандай таъсир ўтказади ва қандай на-
тижаларга олиб келади деган масалалар ҳақида 
фикр юритамиз.
1.Маданият тил эгаллашни осонлаштиради. 
Дастлабки тил бирликларининг ўзлаштирилиши 
биланоқ тилни ўрганиш жамиятни ўрганиш билан 
бирга қўшилиб кетади. Лексика маданий контекст 
билан ўзаро муносабатда бўлади, бундай ҳолат 
лексиканинг ўзлаштирилишини, мустаҳкамлани-
шини, такрорланишини енгиллаштиради, нати-
жада лексика осон қўлланади, чунки лексика бир 
бутун тил элементларининг биттагина қисми ҳи-
собланади. Бу нафақат жуда оддий таркибга эга 
бўлган лексикага тегишли бўлибгина қолмай, бал-
ки умумқўлланиладиган, шунингдек турли тиллар-
да турли маънога эга бўлган, баъзан луғатларда 
берилмайдиган лексик бирликлар бўлиши мум-
кин.
Маданият феноменининг тилни эгаллашни 
осонлаштириш ҳолатини хорижий тилдан она ти-
лига таржима қилиш жараёнида ҳам кузатиш мум-
кин. Матннинг таржимаси бир вақтнинг ўзида сўз-
нинг асл маъноси жиҳатидан тўғри, аммо маданий 
фонни узатиш нуқтаи назаридан ноаниқ бўлиши 
мумкин, шунинг учун ҳам матнни ҳақиқий тўғри 
тушуниш учун айнан маданий мазмун муҳимдир. 
Баъзан айнан бир хил гаплар, сўзлар, вазиятлар 
турлича эмоционал-экспрессив туйғулар уйғота-
ди, шубҳасиз, бошқа тилда гапирувчи матнни ўз 
она тилида ўқиганида нимани англаётганининг 
барчасини аниқ таржимада қайта шакллантириш-
нинг имконияти йўқ. Таржима масаласининг му-
раккаблиги ҳам айнан мана шундадир.