Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar
Download 1.82 Mb. Pdf ko'rish
|
Filologik tadqiqotlar 2022 (5 son) 05.12.22.
zabardast
4 leksemalarini leksik ma’nolar tarkibi ji- hatidan teng deb baholasa-da (“kuchi, quvvati ko‘p”; “yetarli”; “normal darajadan ortiq”; “yuqori”; “jismoniy qobiliyati baland”; “kuchsizning aksi”), bu leksema- larning nutqiy xoslanishi, qo‘llanuvchanligini bildiru- vchi belgilariga nisbatan farqli deb topadi. Shuning- dek, tadqiqotchi: “bular asosida yotgan obrazning, ichki formaning sezilishi ham har xil: kuchli keng tus- hunchaga ega, baquvvat ma’noni kuchliroq ottenka- da ifodalaydi, zabardast leksikasida esa belgi dara- jasi yana ham kuchli. Demak, til sinonimlarida leksik ma’nolar tarkibi jihatidan teng kelish prinsipiga amal qilinadi, nutq sinonimlari esa bunday asosdan xoli. Ularda umumiy leksik ma’nodan tashqari, har birin- ing o‘ziga xos leksik ma’nolari bor”, deya qo‘shimcha qiladi 5 . Tilshunos A.Eshmuminov o‘z tadqiqotida pro- 1 Юқоридаги манба. – Б.5. 2 70 Орифжонова Ш. Ўзбек тилида лексик градуонимия: Филол. фан. номз. дисс. ... автореф. - Т., 1996. 19-б. 3 Раҳмонов Ғ.Р. Ўзбек тилида луғавий синонимия ва граду- онимиянинг ўзаро муносабати. Филология фaнлaри бўйичa фaлсaфa доктори (phd) илмий даражасини олиш учун ёзил- ган диссертaция. – Фарғона, 2018. 4 Ҳожиев А. ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати. – Тошкент, Ўқитувчи, 1974..Б. 127. 5 Раҳмонов Ғ.Р. Ўзбек тилида луғавий синонимия ва граду- онимиянинг ўзаро муносабати: Филология фaнлaри бўйичa фaлсaфa доктори (phd) илмий даражасини олиш учун ёзил- fessor O.Bozorovning ba’zi sinonimik qatorlar ma’no- doshlik qatori emas balki mazmuniy graduonimiya ekanligi haqidagi fikrlarini qo‘llab-quvvatlaydi 6 Sinoni- mik qator leksemalari bitta semaning turli darajalarini ifodalaydi va shu asnoda farqlanadi. Kuchli, baquv- vat, zabardast sinonimik qatorida “jismoniy kuchga egalikning ortiqligi” kuchlidan zabardastga tomon darajalanmokda. Bu kabi sinonimik qatorlarda atash semasi bilan birga ifoda semasining ham darajala- nib borishini ko‘rish mumkin. Masalan, zukkolik bel- gisining (denotativ) tadrijiy kamayib borishiga salbiy munosabatning (konnotativ) oshib borishi darajalari to‘g‘ri keladi: sodda - ovsar - go‘l - laqma - pandavaqi - merov. Sinonimiyaning bu turini ayrim tilshunoslar ma’nodoshlik munosabati deb hisoblamaydilar. Bun- day ma’no munosabatini mazmuniy graduonimiya deb baholaydilar 7 . Sinonimiya va graduonimiyaning o‘zaro munosa- bati haqida O.Bozorov o‘zining quyidagicha nazariy fikrini bildiradi: “sinonimiya tarkibidagi darajalan- ishga oid nozik farqlar aslida sinonimiyaning emas, balki graduonimiyaning pereferik (graduonimiyan- ing sinonimiya ichiga kirib borishi, tutashishi) belgi- laridir” 8 . Olim o‘z fikrini davom ettirib antonimiya va graduonimiya munosabatlari haqida ham qimmatli fikrlarini bayon qiladi. Olimning fikricha, “…ko‘p hol- larda antonimiya graduonimiya asosida shakllanadi. Aslida graduonimiya semantik darajalanishlarga aso- slangan bir umumiy yo‘nalishli qator bo‘lsa antonimi- ya shu qatorning turli qismlari o‘rtasidagi semantik farqlanuvchanlik-zidlanuvchanlik munosabatlaridir. Shunday qilib graduonimiya antonimiyaga mohi- yatan zid bo‘lmay, uning umumiy umurtqa pog’onas- ini, aniqrog’i, antonimik juftlik shakllangan butunlikni tashkil etadi” 9 deb tushuntiradi. Umuman olganda sinonimiya va graduonimiya leksik-semantik munos- abatlar sistemasida bir-biriga eng yaqin bo‘lgan mu- nosabatlar sistemasidir. Graduonimiya va giponimiyaning o‘xshash va farqli tomonlari haqida fikrlar leksik graduonimiya bo‘yicha tadqiqotchi Sh.Orifjonovaning ilmiy qarash- lariga tayangan holda tilshunos olima J.Jumabaoye- va quyidagi jadval asosida tushuntirib o‘tadi 10 (2-jad- val). ган диссертaция. – Фарғона, 2018. 6 Эшмуминов А. Ўзбек тили миллий корпусининг синоним сўзлар базаси: Филол. фан. фалс.док. ... дисс. – Қарши, 2022. – Б. 85. 7 Бозоров О. Ўзбек тилида даражаланиш. Филология фан- лари доктори илмий даражасини олиш учун тақдим этилган диссертация автореферати. - Тошкент, 1997 8 Базаров О. Ўзбек тилида даражаланиш: Филол. фан. докт. ... дисс. – Тошкент, 1997. – 84 б. 9 Yuqoridagi manba – 132 b 10 Жумабаева Ж.Ш. Ўзбек ва инглиз тилларида лексик гра- дуонимия: Филол. фан. докт. ... дисс. – Тошкент, 2016. – Б. 132. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling