Plagiat haqida tushuncha, antiplagiat haqida huquqiy va me’yoriy hujjatlar

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI
JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
ÁJINIYAZ ATINDAǴI
NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTÍ


SÍRTQÍ BÓLIM
60110600– Matematika hám informatika baǵdarı talabası
Arazberdiyev Abdullanıń
Qánigelikge kirisiw páninen
ÓZBETINSHE JUMÍSÍ


ТЕМА: Plagiat haqida tushuncha, antiplagiat haqida huquqiy va me’yoriy hujjatlar


Nókis-2022


Plagiat haqqında túsinik, antiplagiat haqqında huqıqıy hám normativ hújjetler.


Joba

1. Plagiat haqqında túsinik
2. Antiplagiat haqqında huqıqıy hújjetlar.

Plagiat basqalarning dóretpelerin nusqaların ózlerine tán yamasa túp nusqasında ótkeriw ushın nusqalawdan ibarat. Plagiat, sonıń menen birge, birovni ijodini urlaw AKTini ańlatadı.

Avtordıń anıq ruxsatisiz dóretiwshilik yamasa intellektuallıq jumıs alıp, nusqa kóshirilganda yamasa eliklew etkende plagiat júz boladı.
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı, muzıkalıq, suwretleytuǵın, intellektuallıq jumıs (teoriya, jańa ashılıw, úyreniw), kompyuter algoritmı hám basqalar plagiatning ob'ekti bolıwı múmkin.
Plagiat asarning intellektuallıq múlk huqıqların buzıw, jáne bul huqıqıy kózqarastan jınayat dep esaplanadı.
Eger kitapda basqasına júdá uqsas ideyalar, syujetlar yamasa gúrrińler ámeldegi bolsa, biz plagiat haqqında sóylewimiz múmkin; bir filmdiń ekinshisine sezilerli uqsaslıqları bolǵanda ; oylap tabıw patentlengen patentke júdá uqsas bolsa hám taǵı basqa.
Sonı atap ótiw kerek, hár qıylı dóretpelerde birdey dálillerden paydalanıw, original tárzde ańlatpa etilgeni, plagiatni anglatmaydi, sebebi avtorlıq huqıqı ideyalardı óz ishine almaydı, tek olardıń ańlatpa usılın óz ishine aladı. Búgingi kúnde Internet mektep oqıwshıları ortasında plagiatni júdá ańsatlashtirmoqda, olar pútkil dóretpelerdi alıp, mektepte ózleriniń jumısı retinde usınıwıp atır, bul bolsa oqıw procesi ushın mashqala esaplanadı.

Plagiat so'zi lotin tilidan olingan plagium, bu "qullarni o'g'irlash yoki erkin odamlarni qul sifatida sotib olish yoki sotish bo'yicha harakatlar" degan ma'noni anglatadi. Bu so'z, o'z navbatida, yunoncha Tsioz (plágios) so'zidan kelib chiqqan bo'lib, "qiyalik", "hiyla", "aldamchi" degan ma'noni anglatadi.

Mualliflik huquqi bevosita “plagiat” atamasi bilan bog‘liqligini ko‘rish mumkin. Ushbu atama XVII asrning boshlarida ilk bor Yevropada qo‘llanila boshlagan. Rim huquqida “plagium” (so‘zma-so‘z tarjima qilinganda o‘g‘irlash) erkin kishini qonunga zid ravishda qul sifatida sotishni anglatgan. Dastlab adabiy asarlarni o‘g‘irlash — “plagium litterarium” deb, “adabiy o‘g‘ri” esa — “plagiator” deb nomlangan. Hozirgi kunda qo‘llanilayotgan “plagiat” atamasi esa frantsuzcha “plagiat” — “taqlid” ma’nosini anglatadi.
Plagiat o‘zganing asarini o‘zining nomidan nashr etishda, shuningdek, o‘zganing asaridagi muayyan qismlardan manbasini ko‘rsatmasdan foydalanishda namoyon bo‘ladi. Plagiatning majburiy belgisi – o‘zganing muallifligini o‘zlashtirib olish. “Plagiat” atamasini amaliyotda keng qo‘llanilayotgan “kontrafakt (soxta) nusxa” atamasidan ham farqlash zarur. Odatda “kontrafakt (soxta) nusxa” deganda intellektual mulk ob’ektiga nisbatan mutlaq huquq egasi (faqat muallif emas, balki ish beruvchi, asardan litsenziya asosida foydalanuvchi, patent egasi va shu kabilar)ning ruxsatini olmasdan undan tijorat maqsadlarida foydalanish tushunilsa, “plagiat” faqat o‘zganing muallifligini o‘zlashtirish, asarni o‘zining ijodiy mehnat mahsuli ekanini da’vo qilishda ifodalanadi.