Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

34

---

rr° 
т°
1 shnek 
silindr
5-rasm.
Ishqalanish koeffitsiyentini kamaytirish diagrammasi.
Shneklardan chiqishda suv temperaturasining pasayib borishi 
6-rasm.
M asalan, polietilendan buyum olish jarayonida bu farq 30—40°C 
ni tashkil etadi. Lekin shnekning harorati past b o ‘lsa, granulaning 
suyuqlanishi qiyinlashadi (qovushqoqligi oshadi), gomogen massa 
hosil bo‘lishi qiyinlashadi. N atijada m ashinaning ish unum dorligi 
pasayadi ( Q) va nisbiy q u w ati (N) ortadi. Buni 6-rasm dan ko'rish 
mumkin.
Suyuqlanm ani silindr ichida aralashtirish jarayonida mexanik 
energiyaning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanadi. Issiqlik ajralishi 
chervyakning aylanish soni oshishi bilan oshib boradi. Ajralayotgan 
Issiqlik qiymati ortgan sari ayrim paytlarda tashqaridan isitishga hojat 
bo'lm aydi.
Ekstruderning ishlashiga granulaning shakli va o ‘lcham i katta 
to ’sir ko'rsatadi. Agar granula katta o ‘lchamga ega bo‘lsa, suyuqlanma 
k h id a havo qolishi m um kin. B u olingan buyum da pufak hosil 
bo'lishiga olib keladi.
35

---

X uddi shunga o'xshash buyum sifatiga suyuqlanm aga t a ’sir 
qilayotgan kuchlanish va deformatsiya tezligi ham ta ’sir ko'rsatadi. 
Agar kuchlanish ortib ketsa (n o rm adan yuqori), buyum sirtida 
notekislik, qalinlanish va sifatiga salbiy ta ’sir qiluvchi boshqa 
ko'rsatkichlar paydo b o ‘ladi.
Odatda silindr harorati shnek haroratidan yuqori bo‘ladi. Shu 
sababli dastlab suyuqlanayotgan polim er plyonkasi silindr devorida 
paydo bo‘ladi. Suyuqlangan materialning harakati silindr yuzasida va 
granulaning shnek atrofida siljishi tufayli yuzaga keladi. Granulaning 
su y u q lan ish i tufayli u n in g h ajm i kam ay adi, sh u n in g u c h u n
suyuqlanish zonasida shnekning chuqurligi kamayib boradi, buning 
hisobiga asta-sekin siqish va zichlanish sodir bo‘ladi. Suyuqlanish 
qancha tez tam om bo‘lsa, suyuqlanma shuncha aralashadi va u bir 
tekis b o ‘ladi.
M e ’y o rla sh z o n a s id a s u y u q la n m a h a ra k a ti q o v u sh q o q - 
oquvchanlik tarzida bo‘ladi. Bunda shnekning aylanishi, silindr 
devoriga yopishgan polimerning ta ’siri katta.
Ekstruziya texnologik jarayonlari aniq texnologik jarayonga 
qarab h iso blanadi. M asalan , kristallan ish va buyum m a ’lum
kristall darajasiga ega bo‘lishi uch u n suyuqlanm ani sovitish tezligi 
va n o sta tsio n a r issiqlik o ‘tkazuv chanlig ig a qarab e k stru d atn i 
chiqarish tezligi va ekstruderning ishlab chiqarish hajm i aniq­
lanadi.
A m o rf p o lim e rla rd a n b u y u m o lish d a e k stru z iy a te z lig i 
oriyentatsiya darajasiga qarab aniqlanadi. Unda ekstrudentda notekislik 
hosil b o ‘lishini (эластическая турбулентность) e ’tiborga olish 
zarur.
Statsionar holatda quyidagi tenglikka rioya qilish zarur:
6 y u
G 0q
^ m e ’yor
B u yerda: Qyu -  yu klash, Qoq - o q u v ch an lik , £>me,yor -
m e’yorlash.
Bundan tashqari suyuqlanmaning m a’lum shaklga aylanishida va 
shakldan chiqayotganda sodir bo‘ladigan jarayonlar hisobga olinishi 
kerak: m akrom olekulalar darajasining siljish tezligiga bog‘liqligi,
36

---

suyuqlanm aning tortish kuchi va tezligi, suyuqlanm a oqim ining 
elastikligini tiklash va boshqalar.