Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

37

---

8-rasm. Polietilen plyonka ishlab chiqarish texnologik sxemasi:
1 — xomashyo saqlovchi moslamalar; 2 — sisterna yoki polietilen 
keltiriladigan vagon; 3 — oraliq saqlash idishlari; 4 — har xil qo‘shimchalar 
uchun oraliq idishlar; 5 — qo‘shimchalarni o'lchash uchun moslamalar; 6 — 
metall zarrachalarni ushlab qoluvchi moslama; 7 — polietilenni kuzatish 
asbobi; 8 — ekstruder; 9 — kallak (mundshtuk); 1 0 — plyonkani tortish uchun
moslama; 11 — plyonka yuzasini aktivlovchi moslama; 12 — plyonkani
qirquvchi moslama; 13 — plyonkani o‘rash uskunasi; 14 — statik elektr 
zaryadlarning oldini olish moslamasi.
kelayotgan «yeng» kengayib, m a ’lu m qalinlik va kenglikdagi 
plyonkaga aylanadi. Bu jarayon uzluksiz davom etib, olingan plyonka 
maxsus uskunalar orqali tortib barabanlarga o ‘raladi. Jarayon quyi­
dagi operatsiyalardan iborat:
1. Xomashyoni tayyorlash va quritish.
2. Oquvchan holatga o'tkazish va undan bir jinsli suyuqlanma 
hosil qilish (gomogenlash).
3. «Yeng»ni olish (shakllash).
4. Plyonkani oriyentatsiyalash va sovitish.
5. Plyonkani baraban orqali о ‘rash.
6. Plyonkaning sifatini aniqlash.
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, quritilgan polim er granulasi pnev- 
motransport orqali ekstruder bunkeriga uzatiladi. Granula bunkerdan 
ekstruder silindriga tushadi. Aylanayotgan shnek granulani oldinga 
qarab 2- va 3- zonalarga suradi. N atijada granula oquvchan holatga
38

---

o ‘tadi va kallakni to ‘ldiradi. K allakda suyuqlanm a dorn tufayli 
perim etr bo'yicha tarqaladi va tirqishdan chiqishda silindr shakliga ega 
bo'ladi (qopcha yoki «yeng» shaklida). Suyuqlanmaga tu rg 'u n shakl 
t berish uchun uni tashqi tom ondan havo yordamida sovitiladi. «Yeng» 
xira-lasha boshlagan paytda qotish m o m en ti belgilanadi. Y a’ni 
kristallanish chegarasi (agar kristallanuvchi polim er bo‘lsa, un d a 
г 
kristallizatsiya jarayoni sodir bo‘ladi). Ekstruder «yeng» uzunasiga 
: maxsus valiklar yordamida tortiladi va shu bilan bir qatorda «yeng» 
ichidagi havo yordamida puflanadi. «Yeng» ichiga havo vaqt-vaqti 
bilan berib turiladi. Chunki havo diffuziya va sizib chiqish tufayli 
«yeng» ichida kamayishi mumkin.
Keyin plyonka barabanga o'raladi yoki ikki tom ondan qirqiladi. 
Qirqilgan «yeng»ning chetlari qayta ishlanadi va granula holiga kel- 
tirilib, ishlatilayotgan toza granulaga q o ‘shiladi.
Plyonka ishlab chiqarishda uzun shnekli ekstruderlar qoilaniladi. 
Bunaqa ekstruderni qo'llashdan maqsad, suyuqlanm ada pulsatsiya 
(tepib turish) ni yo'qotishdir. Q o 'llan ilad ig an ekstruderlarning 
ko‘rsatkichi L /D =  2.0—25; D =20—90 m m . Tortib olingan plyonka- 
ning qalinligi 10 dan 300 m km gacha bo‘lishi mum kin. Qalinligi 
uchun yo‘l q o ‘yilgan o ‘zgaruvchanlik ±10%.
Qolipdan oldin quyiigan suyuqlanm ani filtrlash to ‘rining ish­
lash xususiyati bosimning o ‘zgarishi bilan aniqlanadi. Agar to ‘rning 
qarshiligi ortsa (ifloslanishi tufayli), u almashtiriladi.
U m um an aytganda, ekstruderning ishlash xususiyati ish unum - 
dorligi talab qilinadigan quw atga nisbati bilan aniqlanadi.
H o zirg i zam o n ek stru d erlarid a sh u n d ay jih o z la r o ‘rn a til- 
ganki, u lar zon alar bo ‘ylab h aro ratn i nazo rat qilish va avtom atik 
s ravishda uni boshqarish; suyuqlanm a bosim ini to ‘rgacha va un dan
keyin nazorat qilish; ekstruder va plyonkaning qalinligini nazorat 
s qilish; shnekning aylanish chastotasini nazorat qilish; avtom atik 
ravishda havoni «yeng» ichiga uzatish va boshqalarni am alga oshi- 
/ radi.
B ir xil qalinlikdagi plyonka olishda siqilgan havoni bir tekis va 
0‘zgarmas bosim ostida yo‘naltirish m uhim ahamiyatga ega.
; 
Plyonkaning qalinligi va kengligi «yeng» ichiga havoni ko‘p yoki