Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

6.5. Qayta ishlash texnologik parametrlarining 
quvur, shlang, profillar xossasiga ta ’siri
O linayotgan buyum larning xossalariga eng aw alo kalibrlash 
bilan bir paytda qisman sovitish jarayoni, un d an tashqari kalibr- 
lashda ekstrudatning deform atsiyalanish darajasi; kalibrlashdagi 
zagotovkani sovitish tezligi; buyum olishda ekstruziya parametrlari 
ham ta ’sir ко rsatadi.
Quvurlar ishlab chiqarishda uchraydigan brak turilari quyida-
gilar:
— ichki va tashqi yuzaning notekisligi;
— quvur geom etrik o'lcham larining chizmaga to ‘g‘ri kelmasligi;
4 6

---

— uzunasiga darz ketishi;
— mexanik xossalarining pastligi;
— qoldiq deformatsiyaning ko‘pligi;
— kirishish darajasining yuqoriligi va boshqalar.
K o ‘p shnekli ekstruderlar orqali buyum olish. Ekstruderlar ikki 
shnekli bo‘lishi mumkin. Bu shneklar parallel yoki ketm a-ket joy- 
lashgan bo‘lishi ham mumkin.
Aralashtirish sifatiga qo'yiiayotgan talabga qarab shneklarning 
o ‘yiqlari har xil konstruksiyaga ega bo‘ladi.
E kstruderlarda sh neklar vertikal yoki gorizontal joylashgan 
bo‘ladi. Ekstruderlarning bunday konstruksiyasi ayrim polim erlam i 
qayta ishlashda qo‘llaniladi.
Yuqorida keltirilgan ekstruder turlari plastmassa kukuni yoki 
granula holatidagi kom ponentlam i aralashtirishda; plastmassani qay­
ta ishlashda va termik turg‘un bo‘lmagan ayrim polimerlardan (PVX) 
buyum olishda qo‘llaniladi.
6.6. Listlar va har xil profilga ega boigan 
buyumlar olish texnologiyasi
Muayyan uzunlikka va shu uzunlik bo‘ylab o'zgarmas ko‘ndalang 
kesimga ega b o ‘lgan buyum lar qatoriga listlar, har xil profilga ega 
b o ‘lgan buyum lar kiradi. Listlar ko‘pincha ABS plastiki va PVX 
kompozitsiyasidan olinadi.
H ar xil profilga (rom uchu n plintuslar) ega bo‘lgan buyumlar 
qattiq PVX kompozitsiyasidan tayyorlanadi. Bu buyumlarm olishda 
ekstruziyalash usuli keng qo ‘llaniladi. Bunda suyuqlantirilgan p o ­
lim er ekstruderning bosh qismidagi yassi (yoki profil shaklidagi) 
tirqishdan siqib chiqariladi, un d a buyum ning qalinligi shu tirqish- 
ning qalinligi bilan belgilanadi. Chiqayotgan suyuqlanma maxsus 
u skunalar orqali tortib olinadi va silliq vallar orqali o ‘tkazilib, 
qalinligi to ‘g ‘rilanadi va sovitiladi. Shu jarayonda oriyentatsiya jara- 
yoni ham ketadi.
U zunligi o ‘lchanadigan po lim er buyum lar yuqori fizik-m e- 
Xanik (asosan, oriyentatsiya jarayoni tufayli), manzarali-badiiy xos-
4 7

---

salari jihatidan estetik va boshqa xususiyatlari bilan boshqa m ate- 
riallardan afzaldir.
List olishda chervyagi uzunroq b o ‘lgan ekstruderlar ishla­
tiladi ( L : D  = 25:35). Bunga sabab term oplastlarning qovush- 
qoqligi yuqori rusumlari ishlatiladi (P T R — 0,2—0,5 g/10 min). 
B unday term o p lastlard an list olishda (qalinligi 0 ,8 —2 m m ) 
ekstruder qolipi katta qarshilik ko‘rsatadi va oqibafda ekstrudeming 
ish u n u m d o rlig i kam ayib k etish i m u m k in . U n u m d o rlig in i 
oshirishga jarayonni biroz yuqori h aroratda va siljish defor- 
matsiyasini jadallash hisobiga erishish m um kin. U n d an tashqari 
sifatli list olish uch u n suyuqlanm aning gom ogenlash darajasi 
ancha yuqori b o ‘lishi kerak.
List olish (11-rasm) texnologik param etrlari quyidagilardan 
iborat:
— ekstruder silindrining zonalar bo‘yicha harorati;
— shakl hosil qiluvchi kallakning harorati;
— sovitkjch vallarining harorati;
— suyuqlanmaning kallakdagi bosimi.
M asalan, P E -P Z listini olishda:
1-zona harorati 140°C;
2-zonaniki 160°C;
11-rasm. Termoplastlardan ekstruziya usuli bilan list ishlab