Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

A ~ nam unani sindirish uchun sarf b o ‘lgan ish m iq­
dori, J; (1 k g -sm /sm 2), b — nam unaning eni, sm; h — n am u ­
naning qalinligi, sm.
Plastmassalarni k o ‘p marta takrorlanadigan egilishga sinash. 
K o‘pincha elastik polim er m ateriallar k o ‘p takrorlanadigan o ‘zga- 
ruvchan yuklar ta ’siri ostida b o ‘ladi. 0 ‘zgaruvchan yuklar ta ’siri os­
tid a hosil b o ‘ladigan darzning kattalashuvi natijasida plastm assa 
m aterialning buzilib borishi toliqish deb ataladi. Bu xossa maxsus 
uskunada aniqlanadi.
Z a rb iy qovushqoqlikni D in sta t asbobida aniqlash. B u nd a 
o'lcham lari kichik bo‘lgan nam unalar ishlatiladi. U nd an tashqari bu 
asbob yordamida plastmassa nam unalarini statik egilishga ham sinash 
mumkin.
Qisqa muddatli yuklama ostida deformatsiyalanishga sinash.
Plastmassa buyumlarning deformatsiyalanishi, ya’ni ular shakl va 
o ‘lcham larining tashqi kuch ta ’sirida yoki kuchlanish sababli o ‘zga- 
rishi ularning ekspluatatsion xossalarini aniqlovchi asosiy omillardan 
biridir. Deformatsiya xossalarini e ’tiborga olmay, u yoki bu buyumni 
tayyorlash uchun shakl beriladigan m aterialni to ‘g‘ri tanlash m um ­
kin emas.
O datda, deformatsiya jarayonida m aterial strukturasi o ‘zgaradi 
Va buyumning deformatsiya xossasi materialning strukturasi va uning 
o'zgarishiga bogTtq b o ‘ladi. Injenerlik nuqtayi nazaridan, defor-
23

---

matsiyalanish vaqtida materialda ro‘y beradigan ham ma strukturaviy 
o ‘zgarishlami ikkiga bo‘lish mumkin:
• m aterialning sinishi bilan bog‘liq bo'lgan qaytmas struktu­
raviy o ‘zgarishlar (sinish deformatsiyasi);
• deform atsiya jarayonini to ‘xtatadigan yoki sekinlatadigan 
qaytar strukturaviy o'zgarishlar (qaytarish deformatsiyasi).
Qisqa vaqtli deformatsiyalanishga sinashdan maqsad — yuklama 
ta’siri ostida bo‘lgan materialning o'zini tutishi va uning elastiklik 
moduli, qattiqligi, qayishqoqligi va plastikligi kabi xossalarini aniq- 
lashdan iborat.
Deformatsiyalanishga sinash yuqorida qayd etib o ‘tilgan usul 
bilan am alga oshirilishi m um kin. B uning u ch u n «kuchlanish 
deformatsiyasi» (a—E) diagrammasini qurish kerak.