Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

Nazorat savollari
1. Qanday materiallardan vakuum va pnevm oshakllash usuli bilan 
buyum olinadi?
2. Rotatsion usulda buyum olish uchun materialning holati qanday 
b o ‘lishi kerak?
3. K o‘proq qanday termoplastlardan rotatsion shakllash usuli bilan 
buyum olinadi?
4. Shakllash sikli tarkibi nimalardan iborat?
5. Olingan buyum sifatiga shakllash rejimi qanday ta’sir ko'rsatadi?
6. Rotatsion shakllash bilan puflab shakllash usuli bir-biridan nimasi 
bilan farq qiladi?
7. Suyuq holatda shakllash usuli qanday usul hisoblanadi?
8. Termoshakllash orqali buyum olish usullarini aytib bering?

---

11-BOB.
 POLIMERLARNI POLIMERLAR BILAN УА 
POLIMERLARNI METALLAR BILAN BIRIKTIRISH
Polimerlarni qayta ishlashda va ulardan buyum olishda polimer- 
larni polimerlar bilan va polimerlarni metallar bilan biriktirishning 
bir qator usullari mavjud va ular asosiy operasiyalar qatoriga kiradi. 
Bunda biriktirilgan materiallarning mustahkamligi biriktirishda hosil 
bo‘lgan bog'lanishga juda bog‘liq bo‘lib, bu olingan materialning 
sifatini belgilaydi. Ma’lum ekspluatatsion xossaga ega bo‘lgan buyum 
olish uchun payvandlash, changlatish, metall bilan qoplash va 
yelimlash usullari qo‘llaniladi.
11.1. Polimerlarni payvandlash
Ajralmas bog‘lanishlar hosil qilish har xil usullar bilan bog‘- 
lanadigan yuzalar chegarasida kuchli fizik va kimyoviy bog‘ hosil 
qilishdan iborat. Agar texnologiya to ‘g‘ri tanlangan bo‘lsa, payvand­
lash chegarasi umuman ko‘rinmaydi va olingan buyum monolit 
holatda bo‘ladi.
Payvand bog‘lanish olish uchun qo‘llaniladigan texnologik 
sxema quyidagidan iborat:
1) payvandlanadigan yuzalarni tayyorlash (mexanik kirlanish- 
lar, moylanishlar, oksidlanishlardan tozalash);
2) yuzalarni bir-biriga kontaktga keltirish;
3) siqish bosimi, isitish, eritmalar, va kimyoviy reagentlar 
ta ’sir ettirish;
4) yuqori haroratda ushlab turish yoki sovitish;
5) mexanik ishlov berish (zaruriyat tug‘ilganda).
Payvandlash jarayoni uzlukli yoki uzluksiz b o iish i mumkin.
Uzluksiz jarayon list va plyonkadan uzluksiz payvand chok hosil 
qilish tufayli qadoqlash materiallari olishda qoMlaniladi.
Payvandlash uchun barcha tipdagi term oplastlar, to ‘rsimon 
polimerlar va zinapoya tuzilishiga ega bo‘lgan makromolekulali 
polimerlar ishlatilishi mumkin.
Payvandlash yelimlash, parchinlash, agar payvandlanadigan 
detallar kogeziya energiyasi zichligi bir xil boMgan polimerlardan 
iborat bo‘lib, boltlar yordamida biriktirish mumkin bo‘lmasa hamda 
juda katta ishlab chiqarish jarayonini talab etsa, presslash usullariga 
qaraganda afzal hisoblanadi.
77

---

Ajralmas birikmalar hosil qilish usullarini tanlashda payvandlash 
jarayonida sodir bo‘ladigan fizik-kimyoviy jarayonlarni bilish kerak. 
Ikki asosiy jarayon — atomlararo yoki molekulalararo bo‘g‘lanishlar 
polim er detallar yuzalarini biriktirishga olib keladi. Atomlararo 
payvandlanib bog‘lanishda kimyoviy jarayonlar, keyin fizikaviy, ya’ni 
diffuzion jarayonlar sodir bo‘ladi.
Metallashtirilgan plastmassalar qator afzalliklarga ega (12-jadval).