"полимерлар кимёсига" кириш

Jadval. Izotrop etilsellyulozaning fizik-kimyoviy, mexanik va elektrik xossalari

O'rtacha molekulyar og'irligi	150000-200000
Solishtirma og'irligi, g/sm^3	1,13-1,15
Suyuqlanish harorati, ^0С	160-170
Shishalanish harorati, ^0С	0-20
Parchalanish harorati, ^0С	170-180
Mo'rtlanish harorati, ^0С	-10-30
Issiqqa chidamliligi, Martens bo'yicha, ^0С	60-80
Nisbiy Issiqlik sig'imi, kal/grad ·gramm	0,4-0,6
Cho'zilishga mustahkamligi, kg/sm^2	550-700
Nisbiy cho'ziluvchanligi, %	20-30
Elastiklik moduli, kg/sm^2	2000-2500
Qattiqligi, Brinel bo'yicha, kg/sm^2	8-10
Dielektrik doimiysi	1,5-2,0
Dielektrik isroflar burchak tangensi	0,005-0,02
Efirlanish darajasi,	240-260
Etoksil guruh miqdori, %	29,5-41,0

Etilsellyuloza sanoatning turli tarmoqlarida ishlatiladi. U yaxshi dielektrik hamda suvga chidamli bo'lganidan undan turli xil radiodetallar va kondensatorlar yasaladi; sovuqa chidamliligi, elastikligi, mustahkamligi tufayli plastmassalar o'rnida ishlatiladi; eruvchanligi va metall, yog'och hamda gazlamalarga yaxshi yopishadigan bo'lgani uchun undan lak va emallar olinadi.


Karboksimetilsellyuloza [C₆H₇O₂(OH)_x(OCH₂COOH)_y]_n; bu yerda х+у=3.
Karboksimetilsellyuloza ishqoriy sellyulozaga monoxlorsirka kislota ta'sir ettirib olinadi. Xlorsirka kislota sanoatda toza sirka kislotani xlorlab olinadi:
155

C
СH₃COOH l₂

20⁰
, .. .
H₂ClCOOH
HCl

ki S

yo

C P

C
Karboksimetilsellyuloza olish uchun xlorsirka kislotaning natriyli tuzi va sulfat sellyuloza ishlatiladi. Sanoatda karboksimetilsellyuloza olish uchun oldin sellyuloza 20 foizli ishqor eritmasida odatdagi haroratda merserizasiyalanadi va maydalanadi, tolalarga ajratiladi. Keyin unga 35-40⁰С haroratda xlorsirka kislotaning natriyli tuzi ta'sir ettirilsa, karboksimetilsellyuloza hosil bo'ladi. Reaksiya vaqtida reaksion aralashma doimo qorishtirib turiladi.
Karboksimetilsellyulozaning hosil bo'lish reaksiyasini quyidagicha ifodalash mumkin:
35-40⁰C [C₆H₇O₂(OН)₃NaOH]_n+ClCH₂COONa
[C₆H₇O₂(OH)_x(OCH₂COONa)_y]_n

Formulada х+у=3 bo'lib, sanoatda ishlatiladigan efirda у=0,5-1,2, яъни

=50-120 bo'ladi. Odatda karboksimetilsellyulozaning natriyli tuzi sintez qilinadi, u oq yoki sarg'ish rangli qattiq moddadir. Karboksimetilsellyuloza sellyulozaga nisbatan gigroskopik bo'lib, oddiy sharoitda 12 foizgacha suv shimadi. Umuman, karboksimetilsellyulozaning barcha xossalari uning efirlanish darajasiga bog'liq. Masalan, efirlanish darajasi 50 va undan orti? bo'lgan karboksimetilsellyuloza ishqorlarning suyultirilgan eritmasida eriydi.
Karboksimetilsellyuloza neft quduqlarini qazishda ishlatiladigan eritmalar uchun stabilizator sifatida ishlatiladi. Bu efirning tuzi suvda eruvchan bo'lganligi uchun kraxmalning o'rnida ham ishlatilmoqda. Bu efir tuzining eritmalari to'qimachilik sanoatida yigirilgan iplarni oxorlashda, qimmatbaxo rudalarni metallar bilan boyitishda, yelimlar ishlab chiqarishda juda keng ishlatilmoqda.