Polimerlarni qayta ishlash texnologiyasi

Asosiy adabiyotlar 
1.
F.F.KoShelev i dr. "ObShaya texnologiya rezini", Moskva, "Ximiya", 1978
g. s.146-273
Qo`shimcha adabiyotlar 
2.
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva,
"Ximiya", 1988 g. s. 433-456
99
12-MA`RUZA 
LOK-BUYOQ MATERIALLARI TEXNOLOGIYASI 
Lok-buyoq materiallari komponentlari

---

LBM komponentlari sifatida korxonalarga keltiriladigan dastlabki tayyor
xom-aShyolar va korxonalarning o`zida bevosita iShlab chihariladigan yarim
tayyor maqsulotlar xizmat qiladi. Yarim tayyor maqsulotlarga polikondensatsion
smolalar eritmalari va ular asosidagi loklar, ko`pchilik pigmentlar va
mikronlaShtirilgan to`ldiruvchilar, sikkativlar, olif, polivinilatsetat emulsiya, ba`zi
erituvchilar va yarimmaqsulotlar, Shuningdek ko`p tonnali monomerlar - formalin,
ftalat kislota angidridi, petaeritrit, difenilol-propan, n-tret butilfenol va boshqalar
kiradi.
LBM komponentlari quyidagilar:
1)
Plyonka hosilxiluvchi moddalar:
polikondentsion smolalar (alkid, fenol-melamin va karbamid-formal'degid,
epoksid, poliuretan, kremniyorganik va boshqalar);
polimerizatsion smolalar (vinilxlorid asosidagi, vinilxloridning vinilatsetat
bilan sopolimerlari, akrilat, metakrilat va boshqalar);
tabiiy smolalar (kanifol, asfal't, bitumlar, Shellak va boshqalar);
tsellyuloza efirlari (tsellyuloza nitrati, atsetati va atsetobutirati);
o`simlik yoqlari (quriydigan - ziqir va boshqalar; yarim quriydigan
kungabohar va boshqalar; qurimaydigan kastor va boshqalar);
tall yoqi;
o`simlik va tall yoq kislotalari;
sintetik yoq kislotalari (asosan S10-S16 fraktsiyalari).
2)
Pigmentlar:
noorganik;
rangi oq (titan (II) oksidi, rux oksidi, metanon va boshqalar);
sariq (oxra, qo`rqoShin xromat, rux xromati va boshqalar);
qizil (temir oksidi, temir surik, mumiyo va boshqalar);
ko`k (temir lazuri, ultramarin va boshqalar);
yaShil (xrom oksidi, medyanka va boshqalar);
organik (azo- va diazopigmentlar, ftalotsianin va boshqalar);
3)
To`ldiruvchilar (barit, mel, tal'k, slyuda va boshqalar);
4)
Plastifikatorlar (kastor yoqi, kislota efirlari - ftalatlar, fosfatlar,
sebatsianatlar va boshqalar);
5)
Erituvchilar (uglevodorodlar, ketonlar, spirtlar, efirlar va boshqalar);
6)
Sikkativlar - qo`rqoShin, marganets, kobal't, naftenatlar, rezinatlar, (asidol,
milo-naft, naften kislotalar, qo`rqoShin, marganets, kobal't oksidi va tuzlari va
boshqalar).
7)
qo`Shimchalar - initsiatorlar, qotiruvchilar, tezlatuvchilar, stabilizatorlar,
emul'gatorlar va boshqalar).

---

100
LBM va qoplamalari xususiyatlari komponetlar sifati va nisbatiga boqliq.
Terminologiya.
Hozirgi paytda faqat noorganik pigmentlar va to`ldiruvchilar uchun
terminologiya standarti mavjud (GOST 19487-74), LBM uchun terminologiya
standarti iShlab chixilmagan. quyida LBM va komponetlarining umumiy qabul
xilingan termin va aniqlanishlari keltirilgan.
LBM - buyum sirtiga yupqa katlam qilibsurtilganda qimoya yoki dekorativ
plyonka (qoplama) hosilxila oluvchi maqsulot.
LBq - buyum sirtiga bir yoki bir necha qatlam surtilgandan so`ng yuzada
Shakllanuvchi qoplama va u podlojkaga etarlicha adgeziyaga ega bo`ladi.
Lok - plyonka hosilxiluvchi moddalarning (smola, tsellyuloza efirlari,
bitumlar, preparlangan o`simlik yoqlari va yoq kislotalari) organik erituvchi yoki
suvdagi eritmasi, qotganidan (quriganidan) so`ng qattiq, bir jinsli va tiniq (bitum
lokidan taShhari) plyonka hosilqiladi.
Yarimtayyor lok (lak polufabrikatniy) - yarim maqsulot ko`riniShida bo`lib,
tovarlok, emallar va boshqa LBM iShlab chiqarish uchun mo`ljallangan lok.
Emal - pigmentlar va ular aralaShmalarining to`ldiruvchilar bilan birgalikda
lokdagi suspenziyasi, quriganidan (qotganidan) so`ng tiniq bo`lmagan, qattiq, har
xil yaltirok va yuza fakturali plyonka hosilqiladi.
Buyoq (kraska) - pigmentlar va ular aralaShmalarining to`ldiruvchilar bilan
birgalikda yoq, olif, emul'siya, lateks yoki boshqa plyonka hosilxiluvchi
moddadagi suspenziyasi, quriganidan (qotgandan) so`ng tiniq bo`lmagan,
bo`yalgan bir jinsli plyonka hosilqiladi.
Suvli-dispersion (emul'sion) buyoq - pigmentlar va ular aralaShmalarining
to`ldiruvchilar bilan birgalikda sintetik polimerlar (polivinilatsetat emul'siyasi,
butadien-stirol lateks va b.) suvli dispersiyasidagi yordamchi qo`Shilmalar
(emul'gator, stabilizator va b.) solingan suspenziyasi, qotganidan so`ng xira
bo`yalgan (matovoe) qoplama hosilqiladi.
Gruntovka - pigmentlar va ular aralaShmalarining to`ldiruvchilar bilan
birgalikda plyonka hosilxiluvchi moddalardagi (olif, lok va b.) suspenziyasi,
quriganidan so`ng podlojkaga va yuqori yonuvchi qatlamlarga yaxShi adgeziyali,
tiniq bo`lmagan, bir jinsli plyonka hosilqiladi.
SHpatlevka - qovuShqoq pastasimon massa, pigment, to`ldiruvchi va
plyonka
hosilxiluvchi
aralaShmasidan
iborat,
bo`yalyotgan
yuzaning
notekisliklari, chukurliklarini to`ldiriShga mo`ljallangan.
Olif - plyonka hosilxiluvchi suyukliq - quriShini tezlatiSh uchun sikkativ
qo`Shilgan o‘simlik yoqi va yoqli alkid smolalarni qayta iShlaSh maxsuloti.
Sikkativ - oksid ko`riniShida va organik erituvchilarda sovun eritma
ko`riniShidagi (naftenat, linoleat, rezinat va b.) ba`zi metallar (asosan, qo`rqoShin,

---

marganets va kobal't) birikmalari, LBM tayyorlaShda va iShlatiShda quriShini
tezlatiSh uchun katalizator sifatida qo`Shiladi.
Erituvchi - organik uchuvchan suyuqlik (uglevodorod, keten, spirt, efir va
b.) yoki Shunga o`xShashsuyukliklar aralaShmasi, plyonka hosilxiluvchini
eritiShga va LBM ga zarur konsistentsiya beriShga iShlatiladi.
101
Suyultiruvchi
(razbavitel')
-
organik
uchuvchan
suyukliq,
LBM
qovuShqoqligini kamaytiriSh va yuzalarga surtiShga yaroqli qilish maqsadida
iShlatiladi.
Noorganik pigment - tabiiy yoki sintetik quruq, bo`yovchi noorganik
modda, dispersion muqitlarda erimaydi va plyonka hosilxiluvchi bilan LBq
hosilqiladi.
Organik pigment - sintetik organik quruq bo`yovchi modda (azo-,
diazopigmentlar, ftalatsianin va b.), dispersion muqitlarda erimaydi va plyonka
hosilxiluvchi bilan rangli emal va yoruq (to`q) rangli, yuqori sifatli bo`yoq
hosilqiladi.
To`ldiruvchi - quruq noorganik modda, dispersion muqitlarda erimaydi,
yoniSh va bo`yaSh qobiliyati past, pigmentlarga qo`Shimcha sifatida iShlatiladi,
tiniq bo`lmagan LBM tayyorlaShda ularga xos xususiyatlar beradi va pigmentlar
tejab qolinadi.
Plastifikator - organik maqsulot, hariyb uchmaydi. LBqga elastiklik beriSh
uchun plyonka hosilxiluvchiga qo`Shiladi.