Present Perfect Tense

Чангланганликни олдини олиш:
• Гигиеник, 
• Технологик 
• Иқтисодий
12

---

Ишлаб чиқаришни деярли барча соҳаларида технологик
жараёнлар мавжуд жойларда албатта ҳавога чанг ажралиб
чиқиши билан боғлиқ.
13

---

---

Технологик жараён тоғ
рудаси ва кўмир саноатида
руда ёки кўмир
қатламларини пармалашда, 
портлатиш ишларида
кўмир, ер остида ишланган
маҳсулотларни ташишда, 
навларга ажратишда ва
ишлов беришда кўп
миқдорда чанг ажратилади.
Машинасозликда 
технологик жараённи 
бошлашдан, иссиқ 
цехлардан – чуян,темир 
қўйиш металларга 
ишлов беришда 
кесиш,чархлаш,буюмла
рни қум оқими билан 
тозалаш жараёнларида 
ҳосил бўлади.
15

---

• Металлургияда бутун
технологик жараён
давомида иш жойи
ҳавосига чанглар
ажралиб чиқади.
• Қатор қишлоқ
хўжалик ишларини
бажаришнинг биринчи
босқичида хом ашёни
қайта ишлов беришда
чанг ҳосил бўлади.
•
• Қатор қишлоқ
хўжалик ишларини
бажаришда далада
турли чанглар ҳосил
бўлади. Минерал 
ўғитларни
ишлатишда ва х.к.
16

---

---

Чанг таснифи - чанг ишлаб чиқариш омили 
бўлганлиги учун энг аввало ишчи 
организмига таъсири бўйича таснифланади.
18
Фиброген
Ионлаштирувч
и
Қичиштирувчи
Канцероген
Аллергенлик 
Заҳарли

---

19

---

Чанг ҳосил бўлиши:
20
конденсация аэрозоли 
юқори температура 
жараёнларида металл 
ва буғлари совуши 
конденсацияси 
натижасида ҳавода 
қаттиқ 
заррачаларнинг юзага 
келиши

---

21

---

Дисперлиги бўйича :
22
кўринадиган чанг катталиги 10 мкмдан 
юқори
микроскопик чанг ўлчам 10 дан 
0,25мкм гача 
субмикроскопик чанг 0,25 мкмдан кичик 
чанглар

---

23

---

Дезинтеграция аэрозоли (чанг) 
дисперслиги 1000 дан 0,1 мкм гача
шакли ҳар хил, кўпинча ўткир қиррали хосил бўлади
механик майдалашда, толаларни тозалашда, 
портлашда, ҳосил йиғишда, 
парчалашда,
майдалаганда,
ун тортишда,
титишда ва ҳ.

---

Конденсация аэрозоли (буғ)
дисперслиги 10 мкм ва кам,
кўпроқ думалоқ ёки кристалл шаклида.
ҳосил бўлиши – ўта тўйинган буғни 
конденсациясида:
металлни пайвандлаш, 
лазерли ёки электр
ёрдамида эритиш

---

Чангли патоген таъсири қуйидагиларга
боғлиқ:
келиб чикиши
дисперслиги
эрувчанлиги
заррачанинг шакли
кимёвий тузилиши
электрзарядлиги

---

Чангга оид патологиялар

---

Ҳўллаб ишлов бериш усулидан
фойдаланиш
Шахсий химоя воситалари: ҳимоя кўзойнаклари, ҳимоя
махсус кийими, «лепесток»

---

Зарарли таъсирлар
• Технологик ускуналарни тез ишдан чиқаради
• Жиҳозларни емирилишини тезлаштиради
• Ишлаб чиқарилаётган маҳсулотни сифатини 
пасайтиради
• Катта иқтисодий зарар етказади.
• Атроф муҳитни ифлослантиради
• Ишлаб чиқариш муҳитини умум санитария ҳолатини 
ёмонлаштиради
• дераза ва ёритувчи арматураларни ифлослантиради
29

---

• Ҳавонинг чангланганлигини аниқлаш
тортиш усули билан бажарилади, унинг
моҳияти шундан иборатки, маълум
ҳажмдаги ҳаво таркибидаги чанг махсус
фильтрга йиғилади, аммо фильтрнинг
вазни ундан текширилувчи ҳавони
ўтказишдан олдин ва кейин тортилади, 
сўнгра иккита тортиш ўртасидаги фарққа
қараб, ҳавонинг ҳажмига нисбатан 1 м3 
ҳаводаги миқдори хисобланади.

---

• аналитик тарози
• фильтр (АФА ёки ФПП)
• Аллонж
• электр аспиратори.
Ҳавонинг чангланганлигини аниқлаш учун 
қуйидагилар зарур:

---

• -
тоза АФА фильтрини аналитик тарозида тортиб, унинг
вазнини фильтр туткич дастасига ёзиб қўйилади;
• -ҳаво намунасни олиш учун қуйидаги система йиғилади
(реометрли электр аспиратори, аллонж, резина найча, АФА 
фильтри);
• -фильтрли аллонжни текшириш нуқтасига ўрнатилади
(ишчининг нафас олиш зонаси);
• -реометрнинг пўкаги ёрдамида аспиратор орқали
сўриладиган ҳаво ўтказиш тезлиги мосланади (5-20 л/дақ);
Чангланганликни текшириш учун қуйидагилар
бажарилади:

---

• аспираторни электр манбаига уланади, ёқилади 
ва у орқали 50--100 л текширилувчи ҳаво 
ўтказилади (ҳаво тортиш тезлиги ва вақтини 
хисобга олиб).
• -чангли фильтрнинг вазни тортилади.

---

• Х = ( m2 - m1) : V х 1000 мг/куб.м , бу ерда
• х - чангланганлик, мг/м3;
• m2 - чангли фильтрнинг вазни , мг; 
• m1 - тоза фильтрнинг вазни;
• V - ўтказилган ҳаво ҳажми;
• 1000 - мг/м3 га ўтказиш.
чангланганлик ҳисобланади:

---

• чанг тўпланган ФПП фильтрини предмет ойначасига ўрнатиш 
• (чангланган томонини ойначага қаратиб) ва фильтрли ойначани 
ацетон солинган склянка тепасига жойлаштириш
• ацетон солинган склянкани электр плиткаси устига қўйиш ва буғ 
хосил бўлгунча қиздириш. Фильтрли ойначани ацетон буғига 
тутиш ва фильтрдаги газлама эриб кетгунча ушлаб туриш;
• чанглар ёпишган предмет ойначасини объектив ва окуляр-
микрометр ўрнатилган микроскоп остига жойлаштириш. Чангли 
препаратни микроскоп остида кўриш: 100 чанг заррачасини санаш 
ва бунда йирик-, ўрта- ва майда дисперсли фракцияларни