Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2021 yil 13 fevraldagi pq-4992-son qaroriga muvofiq, kimyo sanoati uchun innovatsion kimyoviy ilmiy-ishlab chiqarish va ta’lim klasterini tashkil etish konsepsiyasi ishlab chiqildi

Xomashyo va maxsulotning fizik-kimyoviy xususiyatlari.

Xozirgi kunda jahon bo‘yicha kaustik sodani elektroliz qilish orqali olish yiliga 40 mln. tonnani tashkil yetadi. Bu kaustik sodani karbonizasiyalash orqali kalsinasiyalangan sodaga aylantirish mumkin. Lekin bu usul iqtisodiy jixatdan qimmatga tushadi. Chuki bunda nisbatan qimmat mahsulot – o‘yuvchi ishqordan arzonroq maxsulot – soda olinadi. Usulning ustunligi – kaustik sodadan olingan kalsinasiyalangan soda yuqori tozalik va sifatga yega bo‘ladi. Bu usul bilan umumiy soda ishlab chiqarish xajmidan 1% ga yaqin kalsinasiyalangan soda ishlab chiqariladi. Kalsinatsiyalangan soda ishlab chiqarish uchun kerakli xomashyolar: osh tuzi, yordamchi moddalar (ammiak, suv, yoqilg’i) va oxaktosh. Maxsulot esa kalsinatsiyalangan soda.
Osh tuzi – kub panjarali kristallardan iborat rangsiz modda. Suyuqlanish temperaturasi 801°C, qaynash temperaturasi 1413°C, zichligi 2,161 g/sm³. Suvda yaxshi eriydi. NaOH, HCl, MgCl₂, CaCl₂ va boshqa moddalar ishtirokida natriy xloridning suvda eruvchanligi juda kamayadi. Toza natriy xloridning gigroskopikligi oz, ammo aralashmalar (masalan, magniy tuzlari) ishtirokida uning gigrosko’pligi juda ortadi. Tabiatda galit (tosh tuzi) holida, dengiz va shoʻr koʻl suvlari tarkibida boʻladi. Oziq-ovqat va boshqa sanoat sohalarida, qishloq xoʻjaligida, roʻzgʻorda koʻplab ishlatiladi. Undan oʻyuvchi natriy, xlor, soda, natriy sulfat olishda foydalaniladi. Osh tuzining tabiiy kristalli mineral shaklidagi tuz tosh tuzi yoki galit deb ataladi. Tuz dengiz suvida juda koʻp miqdorda mavjud. Ochiq okeanda 1 litr dengiz suviga 35 g (1.2 oz) ga yaqin qattiq moddalar toʻgʻri keladi, shoʻrligi 3,5 %. Tuz eng qadimgi va eng keng tarqalgan oziq-ovqat ziravorlaridan biri boʻlib, tuzlash oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashning muhim usuli hisoblanadi. Tuz tuz konlaridan qayta ishlanadi va dengiz suvi (dengiz tuzi) va minerallarga boy buloq suvlari sayoz hovuzlarda bugʻlanadi. Uning asosiy sanoat mahsulotlari kaustik soda va xlordir; Tuz koʻplab sanoat jarayonlarida, shu jumladan polivinilxlorid, plastmassa, qogʻoz xamiri va boshqa koʻplab mahsulotlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. Dunyoda yillik 200 million tonna tuz ishlab chiqarishning taxminan 6 % inson isteʼmoli uchun ishlatiladi. Boshqa maqsadlarga suvni tozalash jarayonlari, avtomobil yoʻllarini muzdan tushirish va qishloq xoʻjaligida foydalanish kiradi. Ovqatlanish mumkin boʻlgan tuz dengiz tuzi va osh tuzi kabi shakllarda sotiladi, ularda odatda yopishishiga qarshi vosita mavjud va yod tanqisligining oldini olish uchun yodlangan boʻlishi mumkin. Ovqat pishirishda va dasturxonda qoʻllanilishi bilan bir qatorda, tuz koʻplab qayta ishlangan oziq-ovqat mahsulotlarida mavjud. Natriy elektrolit va osmotik eritma sifatida inson salomatligi uchun muhim oziq moddadir. Tuzni haddan tashqari isteʼmol qilish bolalar va kattalarda yurak-qon tomir kasalliklari, masalan, gipertenziya xavfini oshirishi mumkin. Tuzning bunday sogʻliqqa taʼsiri uzoq vaqtdan beri oʻrganilgan. Shunga koʻra, koʻplab jahon sogʻliqni saqlash assotsiatsiyalari va rivojlangan mamlakatlardagi ekspertlar mashhur shoʻr ovqatlar isteʼmolini kamaytirishni tavsiya qiladilar. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti kattalarga natriyni 2000 mgdan kam isteʼmol qilishni tavsiya qiladi, kuniga 5 gramm tuzga teng. Sof holda rangsiz va tiniq, lekin koʻpincha gil, organik moddalar, temir oksidlari va boshqa bilan aralashmasi kulrang, jigarrang, qizil, pushti. Shisha kabi yaltiroq. Qattiqligi 2—2,5; zichligi 2,1—2,3 g/sm³. Suvda oson eriydi; 2) choʻkindi togʻ jinsi, asosan (99%), galitdan iborat. Ushbu tuz, ayniqsa, shoʻr koʻllar tubida koʻp. Oʻrta Osiyoda yirik konlari bor. U xalq xoʻjaligida keng ishlatiladi. Tozalangan tuz oziq-ovqat mahsuloti sifatida, konservalashda, muzlatish ishlarida, kimyo sanoatida soda, xlor, xlorid kislota va natriyning qator tuzlarini olishda, anilin va lakboʻyoq, oʻrmon kimyosi, toʻqimachilik, farmatsevtika, metallurgiya, teri, neft sanoatlarida, plastmassalar ishlab chiqarish. da, yirik tiniq kristallari optik asboblar tayyorlashda qoʻllanadi.
Soda olish jarayonlarida osh tuzi yer ostidagi konlardan eritib olinadi. Eritishdagi namakob harorati 15˚C. Bunday haroratda 1 litr namakobdagi osh tuzining miqdori 317 g. Osh tuzining toʼyingan eritmalarini olish qiyin, chunki toʼyinishga yaqin eritmalarda osh tuzining eruvchanlik koʼrsatgichi keskin tushib ketadi. 1 tonna soda ishlab chiqarish uchun – 1,55 t osh tuzi yoki 5 m³ namakob sarflanadi.