Психологияи умумї, синнусолї ва тиббї

АЌЛ ВА ЌИСМАТЊОИ ТАРКИБИИ ОН 
Аќл функсияи љузъии фаъолияти психикї набуда, маљмўъ ва 
яклухтии протсессњои маърифатиро ифода мекунад, ки аз ќисматњои 
гуногун иборат аст. 
Ба ќисматњои таркибии аќл пеш аз њама хотираро дохил кардан 
зарур аст. Хотира ба нигоњ доштан ва истифода бурдани таљрибаи 
гузаштаи њаёт имконият медињад. Асоси онро баркарор намудани 

---

83 
алоќањои муваќќатии асабї ташкил медињад. Аксарияти одамони боаќл 
бо хотираи хеле хубашон низ фарќ мекунанд. Њарчанд ин кисмат барои 
фаъолияти аќлї муњим бошад њам, вале на аз мухимтарин кисматхо ба 
шумор меравад. Ин њатто дар гуфтугўи оддии одамон таљассум ёфтааст. 
Ин ё он кас икрор мешавад, ки ў соњиби хотираи суст аст, вале пайдо 
кардани шахсе мушкил аст, ки бигуяд: «Ман камаќлам». Тасодуфи нест 
ки мафњумњо аз якдигар бењад дуранд. 
Ќобилияти аќлї низ, албатта сифат ва шарти муњими фаъолияти 
интеллектуалии 
одам 
ба 
шумор 
меравад. 
Ин 
нишондињандаи 
муњимтарини ќувваи системаи асаб аст, вале ин њам дар аќлу хиради 
одам хусусияти муњимтарин намебошад. 
Нишондињанда ё худ ќисмати муњимтарини таркиби фаъолияти 
аќлї маљмўи донишњое ба шумор меравад, ки онро одам дорад. Ба њар 
њол аз рўи ин нишондињанда ба комил будани аќли одам бањо додан 
мумкин аст. Асоси онро фаровонии ассосиасияњо ва зуд њосилшавии 
алоќањои муваќќатї ташкил медињад. Дар баробари ин дар њаёт одамони 
фозилу пурдони доираи васеи дониш дошта вомехуранд, ки махсули на 
чандон зиёди аќлиро доранд. Яъне чунин одамон донишњои зиёд доранд, 
вале истифодаи онњо чандон самарабахш нест. 
Тафаккури одам дар фаъолияти аќлї роли хеле муњим мебозад. Аз 
ин ру бењуда нест ки одами босамар ва пайваста фарќкунандаро «одами 
доно» меноманд. Тањлили чуќур синтези дуруст, муќоисаи њарљињатаи 
мафњумњо, амалиётњои тафаккури одам мебошанд ва инчунин комилан 
мувофиќ будани онњо ба њаќиќат, дурустии муњокимаю хулосабарорињо 
ќисматњои муњимтарини аќли инсон ба шумор мераванд. 
Зери мафњуми ќобилияти аќлї маљмўи њамон сифатњое дар назар 
дошта мешавад, ки фарќњои тафаккури одамонро ошкор мекунад. Дар 
байни онњо донишдўстї, кунчковї, амикї, моњирї ва зудї, мантиќї 

---

84 
будан, исботкунандагї ва танќидии аќл сифатњои муњимтарин ба њисоб 
меравад.