Психологияи умумї, синнусолї ва тиббї

Эњсоси њаракатї. Ретсепторњои эњсоси њаракатї ё худ кинестезї 
дар мушакхо ва рагу гайхои бадани одам чойгиранд. Хднгоми 
кашишхурй ва њаракатї ва њаракатї рагу мушакњо импулсњое ба вуљуд 
меояд, ки онњо ба инъикос намудани ќувва, суръат ва таректорияи 
њаракатї организми инсон имконият медиханд. 
Ретсепторњои њаракат, ки дар ангуштон, забон, лабњо ва дигар 
ќитъањои органи нутќ чойгиранд ба фаъолияти нутк мусоидат мекунанд. 
И.П.Павлов эњсоси њаракатиро яке аз ќисматњои асосии нутќ 
њисобидааст, ки њамчунин дар таъмини мутобиќшавии одам ба муњити 
ињотакарда роли муњим мебозад. 
Инкишоф додани эњсоси њаракатии мактаббача яке аз вазифахои 
асосии фаъолияти педагогї мебошад, ки бе азхуднамоии харакатњо 
фаъолияти таълимй ва мехнатии одам гайриимкон аст. 
Эњсоси органикї. Миќдори зиёди ретсепторњои эњсоси органикї 
дар узвњои дарунї: сурхруда, меъда, рудањо љой гирифтаид. Оињо 

---

36 
манбаъњои эњсосоти органикї буда, њолати организмро инъикос 
менамоянд. Эњсосоти органикї бо азсаргузаронии эмотсияњои манфї 
алоќаманданд, чунки фаъолияти онњо њангоми кори муътадили узвњои 
даруни эхсос иамешаванд. Ба эхсосхои органики гуруснагй, ташнагй, 
серй хузуршавии дил, дардхои дарунй ва хоказо таалук доранд. 
Протсесси эхсосот конуниятхои асосии зеринро дороет: 
1) таъсири байнињамдигарии анализаторњо дар фаъолияти одам. 
Масалан, њангоми шунидани мусикї на танњо анализатори 
шунавої, Балки биної њаракатї ва ѓ. низ амал мекунад. 
Бодиќќатии одам ва тезфањмии мусиќї ба туфайли ин ќонуният 
бењтар мешавад. 
2) таъсиси байнињамдигарии эњсосот. Тадќиќотњои психологї 
исбот намудаанд, ки садоњои паст фаъолияти аппарати биноиро 
пуркувват мекунанд. 
3) 
«ёрии байнињамдигарии» анализаторњо њангоми нуќс пайдо 
намудани яке аз онњо баръало ошкор мешавад. Масалан, агар одам 
фаъолияти шунавоиашро гум кунад, он гоњ фаъолияти биноии 
дигар 
аналитарњо 
пуршиддат 
мегардад. 
Анализаторњои 
бокиманда- солим аниктар кор кард, фаъолияти анализатори 
«азкормандаро» гуё пурра мекунанд. 
4) мутобикшавии узвњои њисси ба ангезандаи амалкунанда. 
Масалан, њангоми таъсири дуру дарози ягон предмет ба пуст 
эхсоси ин предмет охиста-охиста гум мешавад. Ин ходисаро 
адаптатсия меноманд. 

---

37 
5) ќонуни муњолифати эњсосот. Масалан, оби соф баъди 
эњсоси маззаи талхї ширин метобад. 
Идроќ. Предметњоро, ашё, одамон ва дигар њодисањо новобастааз 
шуури мо вучуд доранд. Образњои ин предметњо дар шуури мо њангоми 
таъсирашон ба узвњои њисси ва вуљуд меоянд. 
Дар пустлоњи майнаи cap ба шакли бутун инъикос ёфтани хусусият 
ва ќисмхои предмету њодисахо, ки ба узвхои хисси таъсир мерасонанд, 
идрок номида мешавад. Идрок характери томро дорад. 
Протсесси идроќ дар мачмуи бо дигар протсессхои психикй шахе 
зохир мешавад: эњсос, тафаккур, нутк, њиссиёт, ирода ва г. Идроќ бе 
протсесси эњсос ба вуљуд намеоянд, вале идрокро чамъи одни эхсосот 
шуморидан хато аст. Мо њангоми идрок кардан предметро фањмида 
мегирем, онро номбар мекунем, њиссиётњои муайянеро аз cap 
мегузаронем, ки муносибатамонро ба предмета даркшаванда ифода 
менамоянд. Мо одатан протсесси идрокро ба дарачае ихтиёри ташкил 
медињем. 
Протсесси эњсос ва идроќ чун дигар протсессњои психикї байни 
худ дар таъсири мутаќобилаи диалектикї мебошанд. Ин алоќа ва 
таъсири байнињамдигарии протсессњои психикиро дар протсесси томи 
инъикос ифода мекунад. 
Протсесси идроќ бо тасаввурот ва донишњо, яъне бо тачрибаи гузаштаи 
одам зич алокаманд аст. Њангоми идрок таъсири бевоситаи предмет ба 
узвњои њисси дар хотираи одам њамон хел образњои монандеро ба вуљуд 
меоварад, ки аллакай дар таљрибаи гузашта вохурда буданд ва бо њамин
образњои идроќ ба таљрибаи гузашта кашида мешаванд, яъне дар хотира 
наќш мебанданд. Масалан, хонанда дар чараёни омузиш на як балки 
микдори зиёди харитахои географиро идроќ мекунад. Дар шуури у дар 

---

38 
бораи ин предмет тасаввуроти чамъбастшудае ба вучуд меояд, ки он ба 
дарк кардани хар харитаи нави географї таъсир мерасонад. 
Образи айёни идроќ ба предмета муайяне мансуд аст, ки ба таври 
субъективї дар шуури индивидуалии шахсияти конкретї инъикос 
ёфтааст. Пуррагї ва аникии идрок ба тачрибаи љамъиятии инсоният 
вобаста аст. Тараќќиёти шуури нидивидуалї, аз чумла протсесси идрок 
ба дарачаи муайян ба азхуд намудани тачрибаи љамъиятї вобаста аст, 
ки он ба туфайли омузиш ба даст оварда мешавад. 
Таъсири таљрибаи мављударо ба мазмун ва равняї протсесси идрок 
аперцепция меноманд. Инчунин ба рафти идроки предмет аз тарафи 
одами конкретй хусусиятњои шахсї, майлу хоњишњо, шавку хавасхо ва 
максаднокии ирадавии у таъсир мебахшад. Аз ин ру рассом, 
набототшинос, агроном, шидролог чакалакзор ё сахроро хар хел идрок 
мекунанд ва диккдташонро ба хусусиятхои гуногуни он объектхо равона 
месозанд. Пас, шавку њавас, аз чумла шавку хаваси касбї хам ба 
характери идроќ таъсир мерасонад. 
Идроќ якчанд хусусиятхои худро дорад. Яке аз хусусиятњои асосии 
он фахмидашавандагй ва чамъбасткунандагии ў ба шумор меравад. Ин 
хусусиятњо бо он љињат муайян карда мешаванд, ки протсесси 
тараќќиёти кудак одатан зери роњбарии калонсолон ба воситаи 
калимањо, нутќ сурат мегирад. 
Предметњои олами беруна аз якдигар људо-људо вуљуд надоранд. 
Њангоми инъикос намудани ин предметњо дар шуур алоќа ва 
ќонуниятњои муайяни байни онњо низ ошкор карда мешаванд. Аз ин ру 
дар протсесси идрок аллакай хар гуна предмет бо дигар предметхо 
алокаи муайян пайдо мекунад. Хусусияти дигари муњими идроќ 
Константин (доимї, устувор) он мебошад, ки ба туфайлаш предметњои 
38 дар таљрибаи гузашта вохурда шииохта мешаванд. Константин идрок 

---

39 
ба протсесси мутобиќшавии одам ба муњити ињотакарда мусоидат 
мекунад. 
Идроки содда (шунавої, биної, ломисавї ва ѓ.) ва мураккабро 
фарќ мекунанд. Ба идроќи мураккаб таалуќ доранд: масалан, идроќи 
фазо, ваќт, њаракат, инчунин идроки эљодиёти бадей идроќи одам аз 
тарафи одам ва њоказо.