Психологияи умумї, синнусолї ва тиббї

Донишдустї ва кунљковї. Ин сифатњои аклу хирад дар талаботи 
дониста гирифтани чизи номаълум, фахмидани он чизи наву 
ѓайримуќаррарие, ки дар фаъолияти њаррўзаи њаёти одам вомехўрад, 
зоњир мешаванд. Одами донишдўст шахсест, ки мудом кўшиши
донистани чизи нави дар њаёт руйдодаро мекунад. Одами кунљков љањду 
кўшиш мекунад, ки предметро њамаљињата дониста гирад, њодисањои 
асосии пеш аз ин номаълум ва сабабу сарчашмањои ба вуљуд овардаи 
онро муайян кунад. Ин сифатњои аќл ки аз устуворї ва њартарафагии 
шавќу њавас ва њиссиёти одам, аз хохиши боз хам бештару хубтар 
донистани олами ињотакарда дарак медињанд, таваљљуњи томи одамро ба 
њодисањои дар атрофи ў руйдода бедор мекунанд. 
Амиќии аќл яке аз сифатњои муњимтарини инсон-мањорати дар 
назди худ гузошта тавонистани саволу проблема, ќобилияти људо карда 
тавонистани масъалањои асосї аз дуюмдараља, кушодани моњияти 
њодиса, муайян намудани алоќањои заруртарини байни њодисањо 
мебошад. Одаме, ки аќли амиќро дорад, бо донишњои сатњи ќонеъ 
намегардад, кушиши кушодани тарафњои ба дигарон номаълуми 
њодисаро мекунад, алоќањои факти дар айни њол омухташавандаро бо 
дигар њодисањои ба худи ў маълум муайян менамояд. Аз ин ру аќди амик 
бештар бо кунљковї зич алоќаманд аст. 
Моњирї ва зудии аќл. Одам барои њалли њар гуна масъала 
таљрибаи худро ба таври васеъ ва гуногун истифода мебарад. Чунин 
одам мањорати сафарбар карда тавонистани донишњои гуногунро барои 
њалли масъалањои конкретї дорад. У метавонад аз алоќањои пеш 
муќарраршудаи њодисањо дур шавад ба осонию сабукї алокањои нав ба 
навро муайян намояд, мафхум, образу конунхо шиносро ба 
муносибатхои нав низ хамрох кунад, предметро аз нуќтаи назари нав 

---

85 
буданаш дида барояд ва бо муќоиса намудани фактњои љузъї хулосањои 
мухим барорад. 
Ќобилияти зуд ба вазъияти мураккаб сарфахм рафтан, зуд андеша 
намудан ва бетаъхир ќабул намудани ќарори дуруст зудии аќидаро 
тавсиф медихад. Одамони тезаќл зуд моњияти њодисаро сарфахм 
мераванд, бо осонї роњи нави њалли онро муайян мекунанд ва хулосањои 
муњим мебароранд. Ин њама зудї, серхаракатї ва бесобика будани аќлро 
ифода мекунад. 
Мантиќї будани аќл. Ин сифат љараёни протсесси фикрї, пеш аз 
хама муносибати амалхои фикрии тахлилу таркибро муайян мекунад. 
Аник будани маќсади фаъолияти фикрї, пай дарпаию мантики будани 
он, мувофикат кардан ба масъалаи гузошташуда, мукоисаи дурусти 
чихатхои хурду калони ходиса ба одам имконият медихад, ки рафти 
ходисахои ояндаро (ё гузаштаро) муайян мекунад.