Psixalogiya fannidan javoblar

Билет №13

1-savol.Psixik holatlarni sanab o'ting.

Psixik holatlar – kishi psixikasining dinamikasini, vaqt davomidagi

o‘zgari-shini aks ettiradi. Psixik holatlar turli tashqi va ichki omillar ta’siri ostida yuzaga keladi va faoliyatning (o‘qish, mehnat, o‘yin) samaradorligiga ta’sir qiladi. Shu bilan birga psixik holatlar ma’lum faoliyatning natijasiga munosabat oqibati shaklida ham yuzaga keladi. Psixik holatlarga toliqish, bezovtalik, g‘azab, stress, monotonlik, dipretsiya, affekt, kayfiyat va boshqalar kiradi. Yuqorida ko‘rsatilgan barcha psixik hodisalar o‘zaro chambarchas bog‘liq va bir butun psixik faoliyatning tomonlari sifatida birgalikda yuzaga chiqadi. Hozirgi davrda psixologiya fani bo‘yicha o‘quv qo‘llanmalarda ko‘rsatilmagan yana bir guruh psixik hodisalar mavjud. Bu guruh hodisalarni yuqorida tahlil qilingan uch guruhning birortasiga ham bevosita taalluqli bo‘lmaydi. Bundan tashqari bu hodisalarning ko‘pchiligining mohiyati, mexanizmlari to‘liq o‘rganilmaganligi uchun ular g‘ayritabiiy,ilohiy, sirli hodisalar sifatida qarab kelinmoqda. Ularning barchasini para psixologik hodisalar deb to‘rtinchi guruhga birlashtirish mumkin. Parapsixologik hodisalarga tush ko‘rish, gipnoz, telepatiya, telekinez, levitatsiya va boshqa turli-tuman ekstrosensor hodisalar kiradi. Bu hodisalarning ba’zilarining tabiati, mexa-nizmlari qisman o‘rganilgan bo‘lsa, boshqalar esa turli fan sohalari mutaxassislarini qiziqtirib kelayotgan muammolar qatorida turibdi.

2-savol .Boshqaruv psixologiyasi haqida tushuncha.

Boshqaruv psixologiyasi - asli “Insoniy munosabatlar” oynasi ekanligi. Bu boradagi Garb va Sharq nuktai nazaridagi yondashuvlar. Boshqaruv psixologiyasining asosiy tamoyillari. Hozirgi davrda boshqaruvning psixologik talqini, moxiyati va maqsadi. Boshqaruv psixologiyasining asosiy tamoyillari: boshqaruvning rejaliligi, ommaning boshqaruvdagi ishtiroki, psixodiagnostik tizim,ma’naviy va moddiy rag‘batlantirish. Ilmiy boshqaruv maktabi yoki mehnatni ilmiy tashqil etish maktabi. Ma’muriy bosh-karuv maktabi. Insoniy munosabatlar maktabi. Mikdoriy yondashuv. Boshqaruvga jarayon sifatida yondashish. Tizimli va vaziyatli yondashuvlar. Inson kapitali nazariyasi. Inson resurslarini rivojlantirish konsepsiyasi.Boshqaruv vazifasining tuzilishi. Boshqaruv vazifalarining turkumlari. Boshqaruvda ob’ekt bilan sub’ekt munosabatlari. Boshqaruv psixologiyasidagi asosiy tamoyillar: mehnatga nisbatan ehtiyoj, mas’uliyat va javobgarlik, tartib-intizom, boshqaruvda yakkaboshlilik, shaxs va tashqilot manfaatlarining o‘zaro uyg‘unligi, xamkorlilik, qarorlar qabul qilishda va munosabat bildirishda adolatlilik.Boshqaruv psixologiyasidagi asosiy tamoyillar. Xujjatlarni tahlil qilish metodi.Biografik metod. Rahbarning ish sharoitini bayon etish metodi. Kuzatish metodi.Kayd qilish metodi. Vokelik va xodisani okilona hal etish metodi. Turli vositalar:fotoapparat, videokamera, magnitofon va boshqalar. Muhandis bilan individual suxbat metodi. Intervyu: standart, nostandart. Muhandis xisoboti metodi: monologik va dialogik. Anketa metodi.Boshqaruv ilmining nazariy tarixiy asoslari. Teylor, Jilbert nazariyalarining tahlili. Linda Joulning superliderlik to‘g‘risidagi nazariyasi. Ma’muriy boshqaruv maktabi. Insoniy munosabatlar maktabi. Xarizmatik, vaziyatga bog‘liqlik va sintetik nazariyalar.Psixologiyada rahbar shaxsi va boshqaruv muammolarining kuyilishi. Boshqaruv faoliyatiga ob’ektiv yondashuv. Xorij mamlakatlari va Rossiyada boshqaruv masalalarining o‘rganilganligi. O‘zbekiston ilm-fanida boshqaruv psixologiyasining tadkik etilganlik xolati.Boshqaruv faoliyatini ko‘rsatib beruvchi nazariyalardan Teylor, Jilbert nazariyalarining taxlili. Linda Joulning superliderlik to‘g‘risidagi nazariyasi.Boshqaruv ilmining nazariy tarixiy asoslari. Ilmiy boshqaruv maktabi yoki mehnatni ilmiy tashqil etish maktabi. Ma’muriy boshqaruv maktabi. insoniy munosabatlar maktabi. Psixologiyaning boshqaruvda tutgan o‘rni. Boshqaruv funksiyalari va uning tarkibiy kismlari. Boshqaruv texnologiyalari. Xarizmatik, vaziyatga bog‘liqlik va sintetik nazariyalar.

3-savol."Ta'lim va tarbiyaning insonparvarlik,donokratik xususiyatlari"tushunchasini tushuntirib bering.

Tarbiyada insonparvarlik va demokratiya qoidasi. O’qituvchining bilim saviyasi ma’naviyati jamiyatni harakatga keltiruvchi, taraqqiyotgga eltuvchi yetakchi omillardan biridir. Yoshlarni insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalashda Qur’oni Karim, Hadisi shariflardan foydalanish juda muhim. Tarbiyada inson shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola, o’smirning betakror va o’ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligini hisobga olish lozim. Tarbiyani demokratiyalash - bu tarbiyani ma’muriy ehtiyoj va qiziqishlardan yuqori qo’yish, tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar o’rtasida o’zaro ishonch, hamkorlik asosida pedagogik munosabatlar mohiyatini o’zgartirish demakdir. O’qituvchi o’quvchiga avvalgidek tarbiya ob’ekti emas, xuddi o’zi kabi sub’ekt deb qarashi darkor. Tarbiyaviy faoliyatni demokratiyalash va insonparvarlashtirish uning mohiyatini va mazmunini qayta tafakkur etishni ko’zda tutadi. Shaxsning rivojlanishi va o’zligini anglashni ta’minlaydi.

4-savol.Zamonaviy didaktik tizimning o'ziga xos belgilari nimalardan iborat?

Didaktik tizim deganda ma'lum belgilarga muvofiq tanlangan yaxlit ta'lim tushuniladi.Didaktik tizimlar maqsadlar, tashkiliy tamoyillar, mazmun, shakllar va o'qitish usullarining birligi natijasida hosil bo'lgan tuzilmalarning ichki yaxlitligi bilan tavsiflanadi.

Uchta tubdan farq qiladigan didaktik tushunchalar mavjud:

1) an'anaviy (J.A. Komenius, I. Pestolotstsi, I. Herbart);

2) pedosentr (D. Dyuey, G. Kershenshteyn, V. Lay);

Printsiplari amaliy pedagogik faoliyatning asosi bo'lgan zamonaviy didaktikalar quyidagi xususiyatlar bilan ajralib turadi.

1. Uning uslubiy asosi bilish falsafasining (epistemologiyaning) ob'ektiv qonuniyatlari bilan shakllantirilgan, buning natijasida zamonaviy didaktika falsafiy pragmatizm, ratsionalizm, empirizm va texnokratizm falsafiy tizimlariga xos bo'lgan o'quv jarayonini tahlil qilish va izohlashga bir tomonlama yondoshishga qodir edi. Mavjud tushuncha o'quv jarayonini tushunishga tizimli yondashuvga asoslanadi, unga ko'ra bilimlarni his qilish, tushunish va assimilyatsiya qilish, olingan bilim va ko'nikmalarni amalda tekshirish kognitiv jarayonga, o'quv faoliyatiga organik ravishda birlashtirilishi kerak. Tushunishdagi hissiyotlar, tafakkur va amaliy faoliyatning rivojlanishi va bir vaqtning o'zida o'zaro ta'siriga bo'lgan talabni ilgari surgan zamonaviy didaktik tizim nazariya va amaliyot, bilim va ko'nikmalar o'rtasidagi, voqelikni tasvirlash va o'zgartirish qobiliyati o'rtasidagi, va nihoyat, gerbarizm va progressivizmga xos bo'lgan hajmlar o'rtasidagi ziddiyatni bartaraf etishga intilmoqda. to'liq o'qituvchidan olingan va talabalar mustaqil ravishda olgan bilimlari.

Tizimli-tizimli yondashuv barcha didaktik muammolarni o'rganishda keng tarqalgan. Har yili ta'lim muammolarini hal etishga kompleks yondashuvni tushunish ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Faqatgina didaktik tizim ularni hal qilish uchun mos keladi, bu umumiy jarayondan tashqariga chiqmagan individual elementlarni emas, balki yaxlit, ajralmas shakllanishlarni o'rganadigan o'rganish mexanizmlari, maqsadlar va kognitiv faoliyatning motivlari to'g'risidagi mavjud bilimlarning umumiyligiga asoslangan.

2. Zamonaviy didaktik tizimda ta'limning mohiyati tayyor bilimlarni talabalarga berish yoki qiyinchiliklarni mustaqil ravishda yengish yoki talabalarning o'z kashfiyotlari bilan cheklanmaydi. Bu pedagogik menejmentning o'z tashabbusi va mustaqilligi, maktab o'quvchilarining faolligi bilan oqilona uyg'unligi bilan ajralib turadi. Zamonaviy didaktika oqilona ratsionalizmga intiladi. Uning shiori va asosiy maqsadi talabalarni minimal vaqt, kuch va mablag 'sarflagan holda ma'lum darajadagi mashg'ulotlarga jalb qilishdir.

3. O'qitish mazmunini aniqlashga bo'lgan yondashuv turlicha bo'ldi, o'quv dasturlari va dasturlarini shakllantirish, o'quv kurslarini tayyorlash tamoyillari o'zgardi. Dasturlarni ishlab chiqishda, gerbartistlar talabalarning talablari, ehtiyojlari va qiziqishlarini inobatga olmadilar, intellektual rivojlanish uchun "kitob bilimlari" ning ahamiyatiga yuqori baho berdilar va o'quv strategiyalarini tuzishda progressivlar talabalarning o'z-o'zidan paydo bo'ladigan qiziqishlari va vaziyatiy faoliyatlariga tayandilar. Dastur natijasida faqat ta'limning umumiy konturlari aniqlandi va individual fanlar faqat o'rta maktabda paydo bo'ldi. Ushbu yondashuvning ham ijobiy, ham salbiy tomonlari bor edi. Buning ijobiy tomoni shundaki, talabalar mustaqil ravishda va shoshqaloqlik bilan o'zlari tanlagan sohada puxta bilim olishgan, ammo ularning tor doiradagi muammolari bilan cheklangan ma'lumotlari to'liq emas va tizimsiz edi. Yangi didaktika oldingi dasturlarning ijobiy xususiyatlarini saqlab qolish va oshirishga intiladi. Bugungi kunda tabaqalashtirilgan o'quv dasturlari, dasturlari, kurslari dunyo bo'ylab tarqaldi. Shu bilan birga, o'quv kurslarini integratsiyalash va ularni talabalarning turli xil ehtiyojlari va qiziqishlariga moslashtirish jarayonlari chuqurlashmoqda.

4. Ta'lim va ta'limni texnologiyalashtirishdagi progressiv tendentsiyalar tobora kuchayib bormoqda. Yig'ilgan tajriba va bilimlardan ibratli xulosa chiqarildi: barcha holatlarda barcha o'quv vazifalarini hal qilish uchun teng darajada mos keladigan universal ta'lim tizimini yaratish mumkin emas. Muayyan muammolarni hal qilish uchun maxsus yaratilgan alohida texnologiyalarning moslashuvchan tizimi bo'lishi kerak. Eng mos keladigan texnologik echimlar bilim, ko'nikma, fikrlash usullari va faoliyatlarini egallash jarayonini sezilarli darajada tezlashtirishi va osonlashtirishi mumkin.