Psixodiagnostika Universitetlar uchun darslik

2.7. Shaxsiyat xususiyatlari
va "o'lchangan individuallik"diagnostikasi to'g'risida
Psixodiagnostikaning eng muhim tushunchalaridan biri bu aqliy
xususiyat tushunchasidir. Aqliy xususiyatlar nisbatan barqaror shakllanishlardir va ularni
beqaror, vaqt o'tishi bilan dinamik holatlardan ajratish odatiy holdir.
Ko'pincha, shaxsning psixologik
xususiyatlarini (xususiyatlarini) o'lchashni boshlaganda, ularning mavjudligini ishonchli isbotlash kerak degan fikr bildiriladi
. Bugungi kunga kelib, ushbu xususiyatlar uchun ko'plab atamalar taklif
qilingan (masalan, "tashvish", "introversiya", "radikalizm" va boshqalar).
Bittako barcha odamlarning xatti-harakatlari haqiqatlari ushbu atamalarda qanchalik aks ettirilganligi haqida savol
tug'iladi. Bu savolga turli
xil javoblar nomotetik va 148 idiografik
1
yondashuvlar.
Nomotetik yondashuv
ma'lum bir tadqiqot sohasidagi barcha hodisalar uchun amal qiladigan ba'zi umumiy qonunlarning mavjudligini nazarda tutadi. Ilova-
Rus adabiyotida ushbu yondashuvni belgilash uchun ideografik
atama ishlatiladi(yunon tilidan. idea-g'oya, rasm va grafik-yozish — qarang, masalan., kirish so'zi yu. M. Zabrodin va V. I. Pohil-
F. Francell va D. Bannister kitobiga ko, 1987). Biz
ushbu yondashuvning mohiyatini eng aniq aks ettiruvchi idiografik atama deb hisoblaymiz (yunon tilidan. idios-o'ziga xos, o'ziga xos va grapho — men yozaman).
132 2-bob. Psixodiagnostika fan sifatida
ammo umumiy xususiyatlarning haqiqati shaxsga tasdiqlanadi. Shunday qilib, mavzuda
, masalan, tashvish kuzatilganda
, ushbu shaxsiy xususiyatning ba'zi umumiy o'lchovlarini ishlab chiqish mumkin deb hisoblanadi, bu esa barcha odamlarni
uning zo'ravonlik darajasiga qarab taqsimlashga imkon beradi. Shu bilan birga, ular odatda ikkita
sub'ektning ma'lum bir shkala (test) bo'yicha bir xil ko'rsatkichlarga ega bo'lishiga rozi bo'lishadi,
keyin ularni bir xil psixologik xususiyatlarga ega deb hisoblash kerak.
Idiografik yondashuv tarafdorlari

uni o'rganishning har qanday "ob'ektiv" (miqdoriy) usullaridan qochib, shaxsning aqliy tashkilotining o'ziga xosligini, o'ziga xosligini talab qiladilar. Ammo

shaxsni ilmiy tadqiq qilish mumkin emas, chunki uning har bir namoyon bo'lishi o'ziga xos,
umumiylikdan mahrum. Nomotetik va idiografik qarama-qarshilik
shaxsning xorijiy psixologiyasidagi yondashuvlar
yagona, maxsus va universal o'rtasida mavjud bo'lgan dialektik aloqalarni e'tiborsiz qoldirish natijasidir.
Umumiy narsa faqat alohida, alohida orqali mavjud. Har bir alohida (u yoki
bu tarzda) umumiydir. Har bir umumiy narsa (zarracha yoki tomon yoki mohiyat) alohida.
Har qanday umumiy narsa faqat barcha individual ob'ektlarni qamrab oladi. Har bir narsa-
delnoe to'liq emas umumiy va hokazo. va hokazo.
1
So'nggi yillarda G'arb psixologlari orasida
shaxsni o'rganishda nomotetik va idiografik yondashuvlarning qarama-qarshiligidan norozilik kuchaymoqda
va bunday qarama-qarshilikning sun'iyligi qayd etilgan. Shu
bilan birga, psixodiagnostika tarixida
ushbu yondashuvlarning samarali integratsiyasi misollari (allport tomonidan qadriyatlar va shaxsiy
hujjatlarni o'rganish va boshqalar) mavjudligi ko'rsatilgan. Nomotetik va
idiografik yondashuvlarning integratsiyasi
psixolog va sub'ektning o'zaro ta'sirining "dialogik modeli" (Hubert, 1988; va boshqalar) da amalga oshirilishi mumkin deb taxmin qilinadi. Bunda
model psixolog "umumiy darajadagi mutaxassis", mavzu esa
"shaxsiy ma'no va ma'nolarning mutaxassisi"sifatida ishlaydi.
Nomotetik yondashuvning ma'lum zaifligi shundaki, biz

har qanday psixologik xususiyatning namoyon bo'lishida vaziyatning o'ziga xosligini isbotlovchi ko'plab misollarni osongina keltira olamiz.

Shaxsning introvertligini bilib,
ma'lum shartlardan qat'i nazar, bu xususiyat doimiy bo'ladi degan xulosaga kelish mumkin emas. Biror kishi ba'zi
vaziyatlarda va munosabatlarda introvert, boshqalarida ekstrovert bo'lishi mumkin. Ma'lum bo'lishicha,
shaxsning muayyan vaziyatda qanday harakat qilganiga asoslanib,
uning xatti-harakatlarini boshqa vaziyatda aniq bashorat qilish mumkin emas.
Vaziyatning o'ziga xosligi, ayniqsa
, shaxsning kognitiv bo'lmagan xususiyatlarida aniq namoyon bo'ladi. "
Kognitiv funktsiyalarning kognitiv bo'lmagan situatsion izchilligi va vaqt barqarorligi bilan taqqoslaganda
qisman shaxsning
intellektual sohadagi reaktsiyalarining shaxsiy xususiyatlar sohasiga nisbatan ko'proq standartlashtirilishi bilan bog'liq" (A.
Anastazi, 1982, kn. 2, 149-bet).
Shaxsiy xususiyatlarning bunday beqarorligi skeptitsizmni keltirib chiqaradi
ularni o'lchaydigan usullarga. Ehtimol, eng qattiq haklda,-