Psixodiagnostika Universitetlar uchun darslik

4.10.
Yoshga qarab aqlning farqlari
Aql-idrokdagi individual farqlarning sabablarini tahlil
qilishimiz,yoshga qarab sodir bo'ladigan o'zgarishlarni eslatib o'tmasak, to'liq bo'lmaydi.
Yuqorida aytib o'tilganlardan ko'rinib turibdiki, razvedka koeffitsienti atrof —
muhit ta'siriga nisbatan juda sezgir ko'rsatkich bo'lib, ulardan eng muhimlaridan biri
bu ta'limdir.
Shaxsning faol rivojlanishi davomida ta'lim darajasi o'sib borishi bilan u yuz foiz o'zgaradi deb taxmin qilish mantiqan-
Ron va IQ. Biroq, ko'plab tadqiqotlar huni ko'r atadiki,
shaxsning rivojlanishi, razvedka testlarining muvaffaqiyati
o'zgarishsiz qolmoqda. Bu erda nima bor?
IQ dinamikasiga oid eng to'liq ma'lumotlar
Berkeley uzunlamasına tadqiqotida keltirilgan (Berkeley Growth Study, 1941). Mavzular
rivojlanishning turli davrlarida bir necha bor tekshirildi. Olingan
korrelyatsiya koeffitsientlari juda yuqori (5, 6 va 7 yoshdagi IQ va 17 va18 yoshdagi IQ
o'rtasida 0,86). Bu shuni anglatadiki, 17 va 18 yoshdagi o'zgarishlarning taxminan 80%
5, 6 va 7 yoshda bashorat qilinishi mumkin. O'zaro bog'liqlik 0,96 gacha ko'tariladi IQB 11, 12va 13 yil
VA IQ B
17
Va
18 yil.
Ushbu natijalar cheklangan va o'ziga xos namunadan
olingan (tekshirilganlar — yuqori ijtimoiy-iqtisodiy maqomga ega oilalarning bolalari).
Haqiqiy ma'lumotlar, ularning yuqori prognostik qiymatiga qaramay, bu degani emas
Iq tadqiqotlar orasida bir xil bo'lib qoldi. Ushbu o'zgarishlarning ko'lami
juda katta. Shunday qilib, 6 oylik yosh uchun. o'zgarishlarning o'rtacha qiymati 21,6,
14 yosh uchun — 5,8 (17 yoshga nisbatan). Shaxslarning IQ
darajasi turli yosh davrlarida keskin farq qiladi. Taxminan 50% IQ 6, 7, 8 yoki 9 yoshda 10 birlik yoki
2 2 4 4-bob. Aqlni o'lchash
17 yoshdagi iqdan ko'proq farq qiladi. Shunday qilib, IQ
so'zning statistik ma'nosida doimiylikni saqlaydi (guruh uchun, lekin shaxs uchun emas).
Bunday tadqiqotlar ma'lumotlarini tahlil qilib, shuni esda tutish
kerakki, ko'pchilik odamlarning rivojlanish davri atrof-muhitning nisbiy doimiyligi
bilan ajralib turadi. Uning muhim o'zgarishlari iqga ham ta'sirqiladi
iqning
pasayishi yoki o'sishini bashorat qilish uchun muhim bo'lgan parametrlarni izlashga qaratilgan tadqiqotlar, birinchi navbatda, ushbu ko'rsatkichning
ijtimoiy omillarga bog'liqligini ko'rsatadi. Muhim o'zgarishlar
bolaning ta'limiga ota-onalarning g'amxo'rligi, uni tarbiyalayotgan oilaning hissiy iqlimi bilan bog'liq. Bilan
bu
oilaning ijtimoiy-iqtisodiy holatiga qaraganda kuchliroq ta'sir ko'rsatadigan ta'lim darajasi va tabiatining eng muhim ta'siri.
Yoshi bilan iq barqarorligining oshishi
intellektual rivojlanishning kümülatif tabiati bilan izohlanadi, "axir, har bir yoshda shaxsning aql
-zakovati mavjud va yangi olingan ko'nikma va bilimlarning yig'indisidir. Agar
sotib olingan narsa allaqachon mavjud bo'lgan shaxs bilan hech qanday bog'liq
bo'lmasa ham, testni o'tkazish darajasining doimiy yaxshilanishi
yoshga qarab umumiy ko'nikma va bilimlarning mutanosib o'sishi bilan izohlanishi mumkin. Shuning
uchun 16 yoshli 3 yoshli bolaning natijalariga ko'ra IQ prognozi quyidagicha bo'ladi
9 yil uchun 3 yillik natijalarga asoslangan prognozdan ko'ra aniqroq " (Anastasi,
1982, 290-bet). Bundan tashqari, mavjud o'quv ko'nikmalarining keyingi ta'limga ta'siri iqning
umumiy barqarorligiga ta'sir qiladi.
Aql-idrokdagi yoshga bog'liq o'zgarishlar masalasini hal qilishning murakkabligi
texnik qiyinchiliklar bilan ham bog'liq, chunki turli yosh davrlarida
turli xil testlar qo'llaniladi. Ammo, agar bu qiyinchiliklarni engib o'tish mumkin bo'lsa, shunga
qaramay, rivojlanish davrida iqning yoshga bog'liq farqlari asosan
ijtimoiy farqlar sifatida namoyon bo'ladi.
Aqlning miqdorini aniqlash
uning yoshi bilan sodir bo'ladigan sifat o'zgarishini aks ettira olmaydi. 10 yoshdagi IQ
bir xil shaxsda 17 yoshdagi IQ bilan mazmunli bog'liqlik bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Ammo
bu vaqt ichida aqlning rivojlanishida hech qanday o'zgarishlar bo'lmagan deb hisoblash eng chuqur noto'g'ri tushunchadir.
Aql - idrokdagi yoshga bog'liq individual farqlarni uning
miqdoriy ko'rsatkichiga kamaytirish mumkin emas. Buning tasdig'ini biz
balog'at yoshida sodir bo'ladigan IQ o'zgarishiga qaratilgan tadqiqotlarda topamiz.
Uzoq vaqt davomida aqlning pasayishi
hayotning uchinchi-to'rtinchi o'n yilligining oxirida boshlanadi deb ishonishgan (1-rasmga qarang). 4.13) (qat'iy aytganda,
yoshning pasayishi to'g'risida xulosa turli yosh guruhlaridagi shkala baholari yig'indisini taqqoslash asosida amalga
oshiriladi). Zamonaviy testlarda standart IQ
sub'ektning umumiy o'lchov ko'rsatkichini uning
yosh guruhi normasi bilan o'zaro bog'liqligi bilan belgilanadi. Shuning uchun, agar individual
yosh pasayishi tartibga solish guruhining yoshga bog'liq pasayishiga to'g'ri kelsa, IQ doimiy bo'lib qoladi.
Bu haqda xulosa ko'ndalang bo'limlar (
turli yosh guruhlarini bir vaqtning o'zida tekshirish) asosida amalga oshirildi. Tadqiqotning bunday tashkil etilishi bilan
, aql-idrokdagi yoshga bog'liq o'zgarishlar haqida ma'lumot berish o'rtasidagi farqlar qatlamlanadi.-
lenii. Keksa odamlar test topshiriqlarini kamroq bajaradilar-
mu, ular yoshi kattaroq va ular kam ma'lumotga ega bo'lganligi sababli. Odatda
2 2 5 yoshga bog'liq bo'lgan aql-idrokdagi farqlar
Yoshi, yillari
4.13. Yoshi bilan" klassik " iq pasayish egri chizig'i
katta avlodlarning ta'lim darajasi, agar hamma ham bo'lmasa, dunyoning ko'plab mamlakatlarida
ularning farzandlari va nabiralaridan sezilarli darajada orqada qolmoqda.
Aholining tegishli statistik ma'lumotnomalarini ko'rib chiqish orqali bunga ishonch hosil qilish qiyin emas. Ammo
nafaqat ta'lim, balki boshqa ko'plab omillar ham
yosh guruhlari o'rtasidagi farqlarga ta'sir qiladi. Zamonaviy jamiyatda yuz berayotgan o'zgarishlar
20 va 70 yoshli bolalarning hayotiy tajribasini beqiyos qiladi.
Uzunlamasına tadqiqotlarda yanada ishonchli va asosli ma'lumotlar olinadi
, bu erda bir xil sub'ektlar hayotining turli davrlarida sinovdan o'tkaziladi.
Bunday asarlar kam va ulardan eng mashhuri
1956 yilda boshlangan Sietl uzunlamasına tadqiqotlari (SLS — Sietl uzunlamasına tadqiqotlari). birinchi
natijalar (jami 1956 yildan 1991 yilgacha b sinov tsikllari o'tkazildi,
tadqiqot bugungi kunda ham davom etmoqda) iqning yoshga bog'liq pasayishi juda
kichik yoki umuman yo'qligini ko'rsatdi. Iqning pasayishi
hatto 80 va 90 yoshda ham nisbatan mo " tadil bo'lib chiqadi. Shaii va S. Stroter (Schaie, Strother, 1968)
kesma orqali olingan ma'lumotlarni uzunlamasına tadqiqot natijalari bilan taqqosladilar
(20 yoshdan 70 yoshgacha bo'lgan 500 ta Mavzu
Terstone RMA testi yordamida tekshirildi va 7 yildan so'ng ularning aksariyati qayta-qayta
xuddi shu usul bilan
1
). Birinchi holda ("bo'limlar")
yoshga bog'liq pasayish aniq aniqlandi, ikkinchisida — zaif pasayish yoki uning yo'qligi
(2-rasm). 4.14). Yoshga bog'liq o'zgarishlar, aniq ko'rinib
turibdiki, sinovdan o'tgan qobiliyatga qarab farq qiladi. Aqlning umumiy darajasida (IQ)
individual qobiliyatlarning rivojlanish dinamikasi go'yo soyali bo'lib chiqdi.
1980-1990 yillarda Sietl tadqiqotining katta qismi
keksa va keksa yoshdagi odamlarda qobiliyat sinovlari natijalarining pasayishi sabablarini o'rganishga bag'ishlangan
. Ushbu sabablar orasida yomon holat deyiladi.-
1980-yillarda ushbu tadqiqot uchun turstone testining yangi versiyasi ishlab chiqilgan —
voyaga etganlarning aqliy qobiliyatini o'lchash uchun Shaya—Thurstone testi.
Transvers va bo'ylama kesmalar yordamida aniqlangan individual testlar ko'rsatkichlarining yoshga bog'liq pasayishi
4.10. 2 2 7 yoshga bog'liq bo'lgan aql-idrokdagi farqlar
sog'liqni saqlash, harakatsizlik, motivatsiyaning zaiflashishi
, o'ziga xos qobiliyatlarning doimiy mashqlarining etishmasligi.
Bu erda biz qobiliyat mashqlari bilan bog'liq kichik bir chekinishni amalga oshiramiz.
Biz amalga oshirilmaydigan va optimal ravishda amalga oshiriladigan kognitiv nazariya haqida gapiramiz