Psixodiagnostika

6.2. Psixodiagnostik metodlari klassifikasiyasining mezonlari va asoslari


Yuqorida tasvirlangan psixodiagnostik metodikalar guruhiga asoslanib, ularning yanada kengroq yoritilgan klassifikasiyasini umumiy kriteria (mezon)larini ajratish mumkin. Bu esa quyidagi mezonlarga bo’linadi:

• 
  test vazifalari qo’llaniladigan metodika tiplari;
  
• 
  metodikada qo’llaniladigan test materiallari adresati;
  
• 
  sinaluvchi kishilar tomonidan test materiallarining tasavvur qilinish shakli;
  
• 
  psixodiagnostik xulosalar uchun qo’llaniladigan ma’lumotlar xarakteri;
  
• 
  metodikalardagi test normalarning mavjudligi;
  
• 
  metodikalarning ichki tuzilmasi.
  

Test vazifalarining qo’llanilish tiplariga qarab psixodiagnostik metodikalar:

• 
  so’rovnomali (sinaluvchilarga qaratilgan savollar);
  
• 
  ta’kidlovchi (sinaluvchiga berilgan hukm va xulosalardan o’z fikriga mosini tanlash bilan bog’liq bo’lgan);
  
• 
  mahsuldorli (sinaluvchining ijodiy mahsuldorligini biror-bir ko’rinishi: verbal, obrazli, materialli);
  
• 
  harakatli (sinaluvchining bir qancha harakatlarni bajarishi bilan bog’liq topshiriqlar);
  
• 
  fiziologik (psixodiagnostika kishining ixtiyorsiz fiziologik va fizik reaksiyalarga ta’siri asosida amalga oshadi) kabi tiplarning farqlanishi.;
  

Test materiallarining adresati asosida psixodiagnostik metodlar:

• 
  anglangan (kishi ongini tekshirib boradigan);
  
• 
  anglanmagan (kishining anglanmagan ta’sir reaksiyalari)ga bo’linadi.
  

Birinchi tipdagi metodikalarga so’rovnomalarni, ikkinchi tipdagisini esa, proyektiv metodlarni kiritish mumkin.
Sinaluvchi kishilarning test materiallarini tasavvur etish shakliga ko’ra:

• 
  blankali (test materiallarini ifodalanishi yozma yoki biror belgili shakllar bilan: rasm, chizma va hokazo);
  
• 
  texnik (audio, video, kino, proyektor va shu singari texnik anjomlardan foydalanish yo’li bilan);
  
• 
  sensor (sezish organlariga taalluqli fizik stimullar shaklida taqdim etiladigan materiallar) turlaridan tashkil topadi.