Pul, kredit va banklar

17.4. Evropa tiklanish va taraqqiyot banki 
 
Frantsiyaning  sobiq  Prezidenti  Fransua  Mitteran  1989  yilning  25  oktyabrda 
Evropa parlamentining yig’ilishida Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (EETB)ni 
tashkil etish tashabbusi bilan chiqdi. Shundan so’ng 1990 yil 29 mayda Parijdagi 
kelishuvga asosan EETB ta’sis etildi va bu kelishuv 1991 yil 28 martdan kuchga 
kirdi.  
1991 yil 15 – 17 aprel kunlari bank boshqaruv kengashining birinchi yig’ilishi 
bo’lib  o’tdi  va  unda  bank  ta’sischilari  bo’lgan  40  ta  mamlakat  va  2  ta  xalqaro 
tashkilot,  ya’ni  Evropa  ittifoqi  (EI)  va  Evropa  investitsiya  banki  (EIB)    ishtirok 
etdi.  
ETTB faoliyatining eng asosiy jihatlarini quyidagilarda ko’rishimiz mumkin. 
1991  yilning  noyabrida  ETTBning  Varshava  vakolatxonasi  ochildi  va  Estoniya, 
Latviya va Litva davlatlari bankga a’zoligi tasdiqlandi. Bugungi kunda ETTBning 
aktsiyadorlari  60  mamlakat,  EI  va  EIB  xalqaro  tashkilotlar  xisoblanadi.  Umumiy 
imzolangan kapital – 1964 mlrd evro, to’langan kapital – 5,2 mlrd evro.  
ETTBning  faoliyat  maqsadi  va  asosiy  vazifasi  bozor  munosabatlarini 
rivojlantirish va jahon iqtisodiy integratsiyasini chuqurlashtirish uchun tashkil etish 
hisoblanadi. Shu  nuqtai nazardan  ETTBning  asosiy  vazifasi  Markaziy  va  Sharqiy 
Evropa  mamlakatlarida,  Rossiya  va  Markaziy  osiyo  mamlakatlarida  rejali 
iqtisodiyotdan  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  jarayonlarini  tezlashtirishdan  iborat.  

---

Bugungi kunda ETTB loyixalari Evropa va Osiyoning 27 davlatida amal qilmoqda. 
Boshqa xalqaro moliya tashkilotlaridan farqli o’laroq, bank nizomiga asosan loyixa 
amalga  oshirilayotgan  davlatlarda  ko’p  partiyaviylik,  plyuralizm  va  bozor 
iqtisodiyoti tamoyillari amal qilishi shart.   
ETTB ning investitsiya loyihalari orqali: 
36. sanoatda tarkibiy islohatlar o’tkazish; 
37. raqobat, xususiylashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirish; 
38. moliyaviy tashkilotlar faoliyati va xuquqiy tizimni barqarorlashtirish; 
39. xususiy sektorni rivoji uchun infrastrukturani qo’llab quvvatlash; 
40. korporativ  boshqaruv  tizimini  tadbiq  etish,  shu  jumladan  tabiatni 
muhofaza qilish masalalari moliyalashtiriladi. 
ETTBning  tarkibiy  tuzilishi  va  faoliyati  ustidan  boshqaruv  kengashi, 
direktorlar  kengashi  va  bank  prezidenti  nazorat  olib  boradi.  Boshqaruv  kengashi 
ETTBning  yuqori  organi  bo’lib,  bankning  har  bir  a’zosidan  ikkitadan  shaxsni 
boshqaruvchi  va  uning  muovinini  o’z  ichiga  oladi.  ETTBga  a’zo  mamlakatlar 
hoxishiga qarab, bu shaxslar istalgan vaqtda o’zgartirilishi mumkin. 
Direktorlar  kengashining  23  a’zosi  bo’lib,  uning  ikkitasi  EI  va  EIB 
tomonidan; 6 ta direktor AQSh, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya, Italiya va 
Yaponiya tomonidan saylanadi. 15 ta direktorlar saylash bir xil davlatlarga to’g’ri 
keladi:  4  tasi  donor  mamlakatlar,  5  tasi  istisno  tariqasida  loyiha  amalga 
oshirilayotgan  mamlakatlar  tomonidan  va  6  tasi  donor  va  loyiha  amalga 
oshirilayotgan  davlatlar  kelishuviga  ko’ra  saylanadi.  ETTBni  yig’ilishlarida  ovoz 
berish tartibi aktsiyalar ulushiga qarab belgilanadi.  
ETTB ustav kapitali tarkibida EI va EIBning kvotalari 51 % ni, Markaziy va 
Sharqiy  Evropa  davlatlariniki  –  13%,  boshqa  Evropa  mamlakatlariniki  –  11%  , 
boshqa a’zo mamlakatlar hissasiga – 24 % kvota to’g’ri keladi. Bankning kapitali 
tarkibida eng yuqori ulush AQSh (10%), Italiya, FRG, Frantsiya, Buyuk Britaniya 
va Yaponiya (8,5 % dan)  mamlakatlari hissasiga to’g’ri keladi.   
Quyidagi  rasmda  ETTBning  2004  –  2008  yillarda  investitsion  loyihalarni 
moliyalashtirish bo’yicha ajratgan mablag’lari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.       
 
 
ETTBning  2004  –  2008  yillarda  investitsion  loyihalarni  moliyalashtirish 
bo’yicha  ajratgan  mablag’lari  va  dinamikasi,  loyihalar  soni  donada,  kreditlar 
miqdori mln. evroda. 
265
276
301
353
302
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2004
2005
2006
2007
2008
Лойиҳалар сони
Лойиҳаларнинг умумий қиймат и

---

 
Rasmdan  ko’rinib  turibdiki,  bank  tomonidan  moliyalashtirilgan    investitsion 
loyihalar soni 2008 yilda 2007 yilga nisbatan 51 taga, kreditlar hajmi qariyb 1000 
mln.  evroga  kamaygan.  Buning  asosiy  sababi,  2008  yilda  AQShda  yuz  bergan 
jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozidir. 
ETTBning  kredit  siyosatiga  e’tibor  qaratadigan  bo’lsak,  asosan  a’zo  – 
mamlakatlarda  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish,  shuningdek  hamkorlikda  sindikat 
kreditlarini berish, korxonalarning ustav kapitaliga investitsiyalar kiritish, qimmatli 
qog’ozlarni joylashtirishni kafolatlash, mamlakat infrstrukturasini rivojlantirish va 
eksport – import operatsiyalari bo’yicha dasturlarni qo’llab – quvvatlash masalalari 
alohida o’rin tutadi.