Пул ва банклар 26-вариант 1-топшириқ

Мамлакатимизда инфляциянинг асосий сабабчилари экспорт тармоқлари ва монополиялар ҳисобланади. Биринчиси юқори экспорт баҳоларини мамлакатимизнинг паст ички баҳолар билан тенглаштиришга ҳаракат қилади ва қўшимча равишда мамлакатга котта хорижий валюта оқимини келтириб чиқаради. Иккинчиси ўз табиатига кўра баҳоларни доимий равишда оширишга интилади.

Инфляция олдини олиш усуллари
Инфляциянинг ҳар томонлама авж олиб кетиши мамлакатда социал ва итисодий жиҳатдан қарама қаршиликлар юзага келишига олиб келади. Шунинг учун давлат инфляциянинг олдини олиш, пул муомаласини барқарорлаштириш чора-тадбирлари ишлаб чиқади. Инфляцияга қарши курашнинг асосий шакллари: инфляцияга қарши сиёсат ва пул ислоҳати ҳисобланади.
Ҳар давлатда пул муомаласи маълум қонун қоидалар асосида тартибга солиб турилади. Олдинги марказлашган, режали бошқарувга асосланган иқтисодий тизимда пул муомаласи режалаштириш асосида бошқариб келинган. Аҳолининг даромади ва ҳаражатларини давлат томонидан мувофиқлаштириб турилган. Товар ишлаб чиқаришни кенгайтириш, аҳолига кредитга товар бериш, баҳолар тизимини ўзгартириб туриш ва ҳакозолар. Барча жараёнлар давлат томонидан бошқарилгани учун пул муомаласи қонуни бўзилганда давлат ўз ваколати доирасида нархларни ўзгартириш йкли билан, пул реформаси билан пул муомаласини тартибга солиб келган.
Бозор иқтисоди шароитида пул муомаласи маълум усуллар ёрдамида тартибга солиб турилади.
Бизнинг давлатимизда пул муомаласини тартибга солишда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки куйидаги усуллардан фойдаланади.
Мажбурий заҳира ставкаси нормасини белгилаш.
Тижорат банкларини очиқ бозорда қатнашиши.
Марказлашган кредитлар учун қайта молиялаштириш ставкасини крнатиш.
«Ўзбекистон Республикаси Марказий банки туғрисида»ги қонунга кура Марказий банк тижорат банкларига минимал мажбурий заҳира буйича маблағларни махсус счётда сақлаб туриш мажбуриятини юклаш ҳуқуқига эга. Бундай заҳиралар нормалари банкнинг мажбуриятлари турига, омонат ва муддатига қараб белгиланади. Бу механизм асосан тижорат банкларининг ликвид маблағлари ҳажмини мувофиқлаштириш учун фойдаланади.
Бу билан Марказий банк тижорат банкларининг кредит бериш қобилиятига таъсир этади.
Кредит, маълумки ўз навбатида пул массасининг кўпайишига, баҳоларнинг ўзгаришига олиб келади. Шунинг учун мажбурий норма тез-тез ўзгартирилмайди, чунки у муомалада пул массасини тебраниб туришига ва охири иқтисодий беқарорликка олиб келиши мумкин.
Мажбурий заҳира ажратмалари фоизлари олдинги йилларда қуйидагича белгиланган:
02.09.92 дан - 15 %
дан - 20 %
01.05.94 дан - 30 %
01.01.95 дан - 30 %
дан - 25 %
01.12.97 дан - 20 %
02.02.05 дан - 15 % миллий валютадаги маблаглар буйича ва 8 % хорижий валютадаги маблаглардан.
01.01.09 дан – 15 % миллий валютадаги маблаглар буйича ва 15 % хорижий валютадаги маблаглардан. Факат муддатлари буйича камайиш содир булади.
Марказий банк тижорат банкларга кредитлар буйича қайта молиялаштириш ставкасини белгилаб беради. Бу ставка тижорат банклари берадиган кредитнинг баҳосини аниқлаш асос булиб хизмат қилади. қайта молиялаштириш сиёсати тижорат банкларининг бошқа манбаларидан маблағлар жалб қилишига таъсир этмайди. Марказий банк оқилона қайта молиялаштириш ставкаларини ўрнатиб тижорат банкларини ликвидлик даражасини мувофиқлаштириб туради. Марказий банкнинг кредит сиёсати иктисодиётнинг ҳал қилувчи буғинларини кредитлаш ва ундан рационал фойдаланишга қаратилган қайта молиялаштириш ставкаси олдинги йилларда қуйидагича белгиланагн.
01.01.94 дан – 40%
01.10.94 дан – 225%
01.03.95 дан – 300%
01.07.95 дан – 120% (ойига 10%)
01.08.95 дан – 84% (ойига 7%)
01.07.96 дан – 60% (ойига 5%)
01.08.96 дан – 48% (ойига 4%)
01.08.97 дан – 39,6% (ойига 3,3%)
16.07.03 дан – 24 % (ойига 2 %)
10.09.03 дан – 20 % (ойига 1.66 %)
05.07.04 дан – 18% (ойига 1.5 %)
21.12.04 дан – 16% (ойига 1.33 %)
01.01.08 дан – 14 % (ойига 1.17 %)
01.01.11 дан – 12 % (ойига 1%))
Қайта молиялаш ставкасини белгилашда амалда шаклланган инфляция даражасидан ташкари, келгусида кутилаётган инфляция ҳам ҳисобга олинади. Марказий банкнинг катъий пул-кредит сиёсатини юритишни давом эттириши келгусида ҳам инфляция даражасини назорат қилиш ва уни паст даражада ушлаб туриш имконини беради.
Инфляция даражасининг пасайиши, қайта молиялаш ставкасининг камайтирилиши ва ижобий фоиз ставкаларининг таъминланганлиги ўз навбатида банклараро пул бозоридаги фоиз ставкаларининг ҳам пасайиш томонига караб юз тутишига олиб келди. Бундан ташкари, кайта молиялаш ставкаси умуман иктисодиётда муайян даражада фоиз ставкаларининг индикатори булиб хизмат килади. Амалдаги конунчиликка ккра, тижорат банклари жалб килинган депозитлар ва берилаётган кредитлар буйича фоиз ставкаларини ўзлари мустакил равишда белгилашлари мумкинлигига қарамасдан қайта молиялаш ставкасининг камайтирилиши фоиз ставкаларининг пасайишига олиб келади. Ҳозир кўпгина давлатларда пул муомаласини тартибга солишда очиқ бозорда операциялар утказиш усулидан фойдаланилмоқда.
Бу ҳозирги кўп қклланадиган монетар сиёсатнинг бир усули ҳисобланади. Бу усул тижорат банкларининг ликвидлик даражасига тезда таъсир ктказа оладиган эшилувчан (мосланувчан), амалий ва оператив усул ҳисобланади. Бу усулни бошқаларидан фарқи шундаки, уни заруриятга қараб ва ҳоҳлаган миқдорда утказиш мумкин. Бу механизм бозорни ривожланиш тенденциясига қараб пул муомаласини барақарорлаштира олиши мумкин. Марказий банкнинг очиқ бозорда операциялар утказиш ҳуқуқи қонунда белгиланган. Бунда олди - сотди объекти булиб давлат қийматбаҳо қоғозлари ва Марказий банк ўзи чиқарган қарз мажбуриятлари булиши мумкин. Давлат қимматли қоғозларини киритиш биринчидан, Молия вазирлигига ўз жорий ҳаражатларининг бир қисмини инфляциядан ҳоли манба ҳисобидан қоплашга, иккинчидан, хкжалик юритувчи субъектлар ўзларининг буш маблағларини фойда олиш эвазига инвестиция қилиш мумкинлигига имконият яратди. ДҚМО ларнинг бирламчи бозори Марказий банк валюта биржасида тижорат банклари иштирикида чиқарилади.
Зарур булса облигация эгаси иккиламчи бозорда ўз фойдаси эвазига уни сотиши мумкин. Шундай қилиб, Марказий банк пул муомаласини барқарорлаштириш уни тартибга солиш борасида барча ваколат ва ҳуқуқий нормаларга эга. Юқорида ккрсатиб ктилган усуллар кўпгина давлатларда қклланилади. Давлатнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб бошқа селектив усуллардан ҳам фойдаланиши мумкин. Бу усулларни мақсади кредитлаш ҳажмига ва умумий пул массасига таъсир ктказиб боришдир. Бу усулларни ҳар давлат ўзини ривожланиши даражасига қараб қкллаши мумкин.Масалан, ривожланган давлатларда асосан очиқ бозорда операциялар утказиш усулидан фойдаланилади. Юқоридагиларни таҳлил қилсак, ҳар усул у ёки бу йкл билан (бевосита ёки билвосита) муомаладаги пул массасини камайишига ёки кўпайишига таъсир қилади. Иқтисодиётдаги аҳволга қараб Марказий банк ўзининг пул- кредит соҳасидаги стратегиясини аниқлайди. Бундан ташқари мамлакатдаги пул муомаласи хукумат томонидан чиқарилган қарор ва буйруқлар билан ҳам бгошқарилади. Бунга мисол қилиб корхона ташкилотларини касса тушум режасини бажариши устидан қаттиқ назорат крнатиш, барча савдо шаҳобчаларини инкассацияга тортиш, аҳолини ўз даромадини давлат банкларида сақлашга тарғиб қилиш ва ишонтириш, қийматли қоғозлар бозорини кенгайтириш, ҳисоб чекларидан кенг фойдаланиш, банк тизимини такомиллаштириш, яъни электрон карточкаларини жорий бклиш ва бошқалар буларнинг ҳаммаси муомаладаги пул массасининг камайишига, эмиссия миқдорининг қисқаришига олиб келиши мумкин. ДҚМО ларнинг бирламчи бозори Марказий банк валюта биржасида тижорат банклари иштирикида чиқарилади.
Зарур булса облигация эгаси иккиламчи бозорда ўз фойдаси эвазига уни сотиши мумкин. Шундай қилиб, Марказий банк пул муомаласини барқарорлаштириш уни тартибга солиш борасида барча ваколат ва ҳуқуқий нормаларга эга. Юқорида ккрсатиб ктилган усуллар кўпгина давлатларда қклланилади. Давлатнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб бошқа селектив усуллардан ҳам фойдаланиши мумкин. Бу усулларни мақсади кредитлаш ҳажмига ва умумий пул массасига таъсир ктказиб боришдир. Бу усулларни ҳар давлат ўзини ривожланиши даражасига қараб қкллаши мумкин.Масалан, ривожланган давлатларда асосан очиқ бозорда операциялар утказиш усулидан фойдаланилади. Юқоридагиларни таҳлил қилсак, ҳар усул у ёки бу йкл билан (бевосита ёки билвосита) муомаладаги пул массасини камайишига ёки кўпайишига таъсир қилади. Иқтисодиётдаги аҳволга қараб Марказий банк ўзининг пул- кредит соҳасидаги стратегиясини аниқлайди. Бундан ташқари мамлакатдаги пул муомаласи хукумат томонидан чиқарилган қарор ва буйруқлар билан ҳам бгошқарилади. Бунга мисол қилиб корхона ташкилотларини касса тушум режасини бажариши устидан қаттиқ назорат крнатиш, барча савдо шаҳобчаларини инкассацияга тортиш, аҳолини ўз даромадини давлат банкларида сақлашга тарғиб қилиш ва ишонтириш, қийматли қоғозлар бозорини кенгайтириш, ҳисоб чекларидан кенг фойдаланиш, банк тизимини такомиллаштириш, яъни электрон карточкаларини жорий бклиш ва бошқалар буларнинг ҳаммаси муомаладаги пул массасининг камайишига, эмиссия миқдорининг қисқаришига олиб келиши мумкин.

2-топшириқ


Савол:
Берилган маълумотлардан фойдаланган ҳолда.
Кредитлар суммаси-100 млн. Сум
Йиллик фойиз ставка қайта молиялаштириш ставкаси асосида
Имтиёзли давр-1 йил
Бошланғич бадал-25 млн. Сwм
муддати-3 йил
Кредитнинг 14-ойида мижоз томонидан қанча сумма тўланади

Жавоб:
12 ойгача 1125000 фақат % тўлайди
14 ойда 3 636 498,60 бу аннуитет услуб билан ҳисоблаганда
14 ойда 4 040 667,81 бу дифференcиал услуб билан