Pulning metallilik nazariyasi

Iqtisodiyotni rivojlantirishda pul barqarorligini ta`minlashni o`rni va omillari 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul unga yuklatilgan vazifalarni bajargandagina u 
iqtisodiyotni barqaror ushlab turishga va taraqqiy ettirishga xizmat qiladi. 
Respublikamiz Prezidenti I.A. Karimov 1995 yil 21-dekabrda Oliy Majlisning IV – 
sessiyasida ta`kidlaganidek – “Bugungi eng muhim vazifa valyutamiz baquvvat, dunyoda 
obro`li valyutaga aylantirishdir, u yuksak qiymatga va katta kuchga ega bo`lishi lozim. 
So`mni barqarorligini ta`minlash va qadrini oshirish umummilliy vazifa. Respublikamizdagi 
barcha fuqarolarning farovonligi ana shu vazifani hal etilishiga bog`liq. Aslini olganda bu 
iqtisodiy vazifagina emas, hozirgi paytda ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga molik vazifaga 
aylanmoqda, chunki iqtisodiyotning yuksalishi ham, aholi turmush darajasi ham, davlatning 

---

obro`-e`tibori ham shu vazifaning bajarilishiga bog`liq. Hisob-kitoblarimiz hamda bu 
vazifani hal etish uchun barpo qilingan va to`plagan salohiyatimiz hozir o`z oldimizga ana 
shunday vazifani qo`yishimiz va uni bajarishimiz mumkinligini ko`rsatmoqda. Buni uchun 
nima qilmoq kerak?:
Birinchi navbatda so`mning xarid quvvatini oshirish uchun iste`mol bozorini kerakli mollar 
bilan to`ldirish, axolini ehtiyojlarini qondiradigan va xorijdan keltiriladigan mollar bilan 
raqobat qila oladigan o`z mahsulotimizni ishlab chiqarishga zo`r berish zarur bo`ladi. 
Ikkinchidan, yangi yilda valyuta zaxiralarini ko`paytirish choralarini ko`rishimiz 
lozim. 
Buning 
uchun 
respublikamizning 
eksport 
imkoniyatlarini 
kengaytirish, 
korxonalarning eksport qilinadigan mahsulot ishlab chiqarish, jahon bozoridan mustahkam 
joy olish jarayonlarini chuqurlashtirish lozim. Eksport qilinadigan mollarni butun choralar 
bilan ko`paytirish va shu hisobdan valyuta tushumini oshirish uchun o`zimizga bog`liq 
bo`lgan hamma ishimizni qilishimiz kerak. 
Uchinchidan, yoqilg`i-energiya manbalarini, ko`pgina uskuna va oziq-ovqat 
mahsulotlarini chetdan sotib olishni kamaytirish, ularni o`zimizda ishlab chiqarilgan 
mahsulot bilan almashtirish, tashqi savdo balansini mustahkamlashning muhim jihatidir.
Bu jarayon energiya manbalari va asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini chetdan sotib olishni 
eng kam zarur miqdorga qadar kamaytirishga olib borishi lozim. 
To`rtinchidan, kapital bozorining barcha vositalaridan foydalangan holda 
O`zbekistonning qimmatli qog`ozlar bozorini rivojlantirgan holda, aholi mablag`larining, 
shuningdek korxonalarning vaqtincha erkin mablag`larini jalb etish bo`yicha amalga 
oshirayotgan ishlarimizni tubdan qayta ko`rib chiqishimiz zarur... 
Belgilangan tadbirlarni amalga oshirish, almashuv kursini barqarorlashtirish, milliy 
valyutani mustahkamlashda o`z samarasini ko`rsatishi lozim. 
Milliy valyutamizni mustahkamlash va uning erkin muomiladagi quvvatini oshirish 
ikkinchi ustivor vazifa – pul qadrsizlanishining keskin ravishda kamaytirish bilan bevosita 
bog`liqdir”.
Pulning barqarorligi deganda pulning sotib olish qiymatining o`zgarmasligi va 
valyuta doimiyligi tushuniladi. 

---

Shunga asosan uni sotib olish qobiliyati unga to`g`ri keladigan tovar va xizmatlarning 
miqdori bilan, pulga bo`lgan talab va taklifni muvozanati bilan, davlat budjeti 
taqchilligining holati bilan, inflyatsiyaga karshi ko`riladigan choralarga ko`p jihatdan 
bog`liq.
Respublikamiz hukumati tomonidan pul barqarorligini ta`minlash yuzasidan olib 
borilayotgan pul-kredit va monetar siyosati keyingi yillarda iqtisodiyotni yanada 
barqarorlashuvini ta`minlashdagi o`rni quyidagi asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichlardan 
ham ko`rinadi: 
Ko`rsatkichlar 
2003 y. 
2005 y. 
2006 y. 
2007 y. 
Yalpi ichki mahsulot, mlrd so`m 
9664,1 
15210 
16320 
17870 
O`tgan yilga nisbatan, % 
104,2 
107,0 
107,3 
109,5 
Davlat budjeti taqchilligi, % 
-0,4 
Q0,1 
Q0,5 
Q1,1 
Tashqi savdo balansini qoldig`i
(ijobiy) mln. $. 
760,0 
1317,5 
1445,0 
2000,0 
Inflyatsiya darajasi, % 
3,8 
7,8 
6,8 
6,8 
Pul qadrsizlanmasligi uchun- degan edi yurtboshimiz I.A.Karimov – yana bir qoida 
doimo esimizda bo`lishi kerak, ya`ni har qanday maosh, nafaqa ko`payishidan oldin, 
bozorimizdagi mol ham shu darajada, balkim undan ham tezroq ko`payishi shart.
Bu qoidaga hammamiz rioya qilishimiz zarur. Bu umumiqtisodiyot qonuni. 
Mutaxassislar hisob-kitobiga qaraganda, agar qo`shimcha mahsulot bozorga yetkazilmasdan 
naqd pul miqdori 1 foizga ko`paysa-narxlar miqdori 1,2-1,4 foizga oshib ketadi.
Agar bu yo`lni tanlasak, O`zbekistonda nafaqat inflyatsiyaga, ya`ni narx oshishiga, balki 
giperinflyatsiyaga, boshqacha til bilan aytganda, oqibatda hech qanday jilovlanmaydigan 
ofatga, narx oshib ketishiga olib keladi. Bu esa girdobga o`xshagan dahshatli narsa-
tushgandan keyin chiqib ketishning iloji yo`q, desak bo`ladi. Uning oqibati, yana 
takrorlayman tabiiy ofatga tengdir. 

---