2)
ligazalar - DNKni har xil molekulasi
fragmentlarini bir-biriga
ulaydigan fermentlar.
Restriktazalar juda ham muvaffaqiyatli nom - «biologik qaychi»
degan nom olgan. Bu «qaychilar» yordamida gen injenerlari DNK
molekulalarini fragmentlarga kesib, har xil manipulatsiyalar o‘tkazadi.
Gen injeneriyasi bo‘yicha muvaffaqiyatli tajribalar o‘tkazish
uchun
zarur bo‘!gan ikkinchi sharoit bu
«vektorlardan» foydalanishdir.
Vektorlar - viruslar yoki bakteriyalardan olinadigan qisqa
xromosomalardan tashqaridagi DNK fragmenti -
plazmidalardir.
Restriktaza va ligaza fermentlari yordamida
olimlar vektorlarga
DNKning kerak bo'lgan fragmentini (gen) kiritaoladilar.
Vektorni
vazifasi - yangi DNKni hujayraga kiritish va
uni xo‘jayin -
organizm DNKsiga joylashtirish.
Gen muhandisligi usullarini mukammallashtirish,
hatto qarindosh
bo‘lmagan organizmlarni, shu jumladan evolutsiyaning har xil
bosqichidan o‘rin
olgan organizmlarni ham, genetik axborotlarini
birlashtirish imkonini beradi. Bundan tashqari, «probirkada» (in vitro)
ham rekombinant DNK yaratish jarayonini amalga oshirish mumkin.
Albatta, bunday sharoitda tirik organizmlarda faoliyat ko‘rsatuvchi,
to‘sib qo‘yuvchi mexanizmlarni chetlab o‘tish imkoni paydo bo‘ladi.
Bugungi kunda gen muhandisligi usullari
dorivor moddalar ishlab
chiqarishda hamda boshqa qator jarayonlarda muvaffaqiyatli ishlatib
kelinmoqda. Ular asosida insulin,
interferon, interleykin, o‘stirish
gormonlari kabi organizm uchun zarur bo'lgan moddalarni sanoat
sharoitida ishlab chiqarish yo‘Iga qo‘yilgan.
Gen muhandisligi asosida
transgen o‘simliklar olish texnologiyasi ham yaratilgan (65-rasm).
Shuningdek, nafaqat sermahsul, balki yuqori darajada kasalliklarga
va parazitlarga chidamli bo‘lgan hayvon zotlari ham yaratilgan.
Masalan, Belgiya va AQSHda kartoshka
va pomidomi kolorado
qo‘ng‘iziga chidamli boMgan yangi navlari yaratilgan bo‘lib, ular tabiiy
navlarga nisbatan insektitsidlar miqdorini 40-60% ga kamaytirishga
imkon bergan.
Do'stlaringiz bilan baham: