Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Viruslar tirik organizm hujayrasiga qanday qilib kiradi? 
Viruslami hujayraga kirish usuli xilma-xil. Vimsni mustahkam 
himoyalangan o‘simlik hujayrasiga kirishi, faqat hujayra devorining 
zararkunandalar bilan mexanik shikastlangan joylari orqali amalga 
oshadi. Faqat plazmalemma bilan himoyalangan hayvon hujayra- 
lariga viruslar, xuddi bakteriyalarga kirgauga o‘xshab, hujayra 
membranasining fragmentlari bilan o‘ralib kiradi. Xo‘jayin- 
hujayrani ichiga kirib olgandan keyin, vimsni oqsil qobigM parchalanadi 
va ulami nuklein kislotalarining molekulalari sitoplazmaga tushadi.
Hujayrada faqat nuklein kislotasining molekulalari qolgan 
viruslar qanday qilib ko‘payadi? Vimslarni nuklein kislotalari 
xo‘jayin hujayrani modda almashinuviga qo'shiladi. Xo‘jayin hujayra 
o ‘zining ehtiyojiga, beixtiyor boMib qoladi va faqat virusning nuklein 
kislotalarini va vimsning oqsillarini sintez qila boshlaydi. Agar vimsni 
nuklein kislotasi DNK boMsa, u tipik autoreplikatsiya (o‘z-o‘zidan 
ikkilanish) yoMi orqali «ko‘payadi». Bir vaqtning o‘zida DNK tegishli 
informatsion RNK molekulasini sintezi uchun matritsa boMib ham 
xizmat qiladi. Sintezlangan informatsion RNK xo‘jayin hujayrani
161

---

ribosomasiga tushib, virus qobig‘i oqsillarini sintezini ta’minlaydi. 
Keyin, virus nuklein kislotasi atrofida oqsil qobig‘larini «o‘z-o‘zidan 
yigMlishi» sodir boMadi.
DNK saqlamaydigan viruslarda irsiy axborotni tashuvchisi boMib 
RNK xizmat qiladi (90-rasm). Virus bo‘lakchalarini hujayradan chiqishi, 
uning parchalanishi bilan davom etishi mumkin. 0 ‘simlik viruslarining 
bo‘lakchalari, ma’lum sharoitda hujayradan chiqa olmasliklari mumkin. 
Bunday hollarda, ular hujayrada to‘planib, kristallar hosil qiladi. 
Viruslar orasida bakteriyalarda parazitlik qiluvchi - bakteriofagiar 
alohida o‘rinni tutadi (91-rasm).