Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

7. Bioreaktorlar bakteriyalar -kosm ik parvozda
Kosmik uchish uchun ideal bo‘Igan bakteriyalami qanday qilib 
yaratish mumkin?
Olimlami fikrlaricha, bunday ishni gen injeneriyasi yordamida 
bajarish mumkin xolos. Xususan, ular yer sharoitida yashaydigan har xil 
turdagi bakteriyalardan kerakli DNK ajratib olib, ulami bitta turda 
«aralashtirib», yangi bakteriya yaratishni taklif qiladilar, Birinchi 
navbatda, ularda bioissiqlik va oziqlanadigan, oqsil sintez qiladigan 
genlar bo‘lishi va keyin, yangi yaratilgan bakteriyani kosmos sharoitiga 
moslashtirish kerak. Masalan, Mars sharoitiga. Ma’lumki, Marsda 
kislorod yo‘q, o‘ta past harorat va ultrabinafsha nurlari juda ham kuchli. 
Mana shunday dahshatli sharoitda yashaydigan mikroorga- 
nizmiarni qanday yaratish mumkin? Bu yo'nalishda dastlabki 
qadamlami qo‘ygan D. Kambers o‘zining hamkasblari bilan birga, gen
188

---

injeneriyasi usuli yordamida oddiy ichak tayoqchasini sovuqqa chidamli 
sun’iy shtammini yaratishga erishganlar. Buning uchun ular, shimoliy 
muz okeani 
muzliklarida yashaydigan bakteriyalardan, 
alohida 
«o'raydigan» oqsillar-shaperonlar sintezini nazorat qiluvchi gen ajratib 
olganlar. Bu oqsillar (shaperonlar) qolgan hujayra oqsillarini to‘g‘ri 
uchlamchi strukturasini shakllanishini ta’minlay oladi.
Ajratib olingan gen oddiy ichak tayoqchasi DNKsiga kiritilgan. 
Olingan sun’iy (gibrid) 
E.coli
o‘zidan oldingi ajdodi chiday olmaydigan 
(o iib qoladigan) sovuqqa bemalol chidaydigan bo‘lib chiqqan.
Olimlar, xuddi shunday tajribalami ko‘k-yashil suv o‘tlari spirulina 
bilan o ‘tkazishni mo‘ljallaganlar (102-rasm).
102-rasm. Ко 'к - y a s h il bakteriya (eski nomi-suv o'ti) spirulina.
Fotorasmlar (chapdan—>o 'ngda) о ‘rtacha va katta ко 'paytirishda olingan.
Spirulina juda ko‘p miqdorda oqsil biosintez qiladi. Eng muhimi 
shuki, bu oqsillar tarkibida inson uchun kerakli boigan barcha 
aminokislotalar bor. Ammo spirulina issiq dengiz suvlarida o ‘sadi va uni 
dahshatli Mars sharoitiga moslashtirish juda katta muammo hisoblanadi. 
Bu va boshqa muammolar o‘z maqsadi sari intilayotgan olimlami 
y o iig a g‘ov b o ia olmaydi. Agar, hech boim aganda Mars sharoitida 
mustaqil o‘sib, ko'paya oladigan va fazogirlami ozuqa va bioissiqlik 
bilan ta’minlay oladigan bitta bakteriya - reaktor shtammi yaratilsa, bu 
asrimizning eng katta ilmiy yutugi boiishi aniq.