Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

4. Nanomateriallar va nanotexnologiyalarni xavfsizligi sohasidagi 
milliy va xalqaro loyihalar
Dunyoda nanotexnologiyalarni rivojlanish istiqbollariga e ’tibor 
kuchayib bormoqda. Nanomateriallar haqidagi ilmiy ma’lumotlami 
majmuasi, ularni butunlay yangi sinf mahsulotlari ekanligini ko‘rsatdi. 
Shuning uchun ham, nanomateriallami xavfsizligini o‘rganish hamda 
ulami toksinlik xususiyatini baholash metodologiyasini ishlab chiqish 
dolzarb muammoga aylangan. Nanotexnologiya sohasida faoliyat olib 
borayotgan mamlakatlarda, bu sohadagi me’yoriy hujjatlarga talab 
tobora oshib bormoqda.
Milliy 
tashabbuslar. 
Nanomateriallar 
va 
nanotexnologiya 
masaialarining xavfsizligiga ko‘piab mamlakatlar qatori, 0 ‘zbekiston 
ham qiziqish bilan qaraydi. Garchan bu muammoni yechish sohasida 
qilinadigan ishlar unchalik ko‘zga ko‘rinarli bo‘lmasada, yaqin 
kelajakda bu sohaga e ’tibor boshqacha ko‘rinishga ega bo‘ladi. Qo‘shni 
Rossiya mamlakati (bu mamlakatda ham hozircha nanotexnologiya 
kuchli rivojlangan emas) misolida shuni aytish mumkinki, 2015-yilning 
oxiriga kelib nanosanoatning sotishga chiqargan mahsulotlar hajmi -
300 mlrd rub ga teng bo‘lishi bashorat qilinmoqda.
Nanotexnologiya sohasida davlat siyosatini hayotga tatbiq etish 
maqsadida Rossiyada 2007-yilda nanotexnologiya bo'yicha korporatsiya 
tuzilgan. 0 ‘sha yildan boshlab, bu sohada nazorat tizimi tashkil qilingan. 
Bunda Rossiya fanlar akademiyasi bilan birga davlat tashkilotlari ham 
ishtirok etadi. 2007-yili Davlat Bosh sanitar vrachining qarori bilan 
«nanomateriallami miqdoriy aniqlash va identifikatsiya qilish usullari, 
xavflilik darajasini baholash usuli va toksikologik tadqiqotlar konsep- 
siyasi» tasdiqlangan. «Konsepsiya»da nanomateriallami, nanobo‘lak- 
chalami va nanotexnologiyalarni aniqlash, ulami klassifikatsiya qilish va 
ishlatish sohalari ko‘rsatilgan. Shuningdek, bu hujjatda har bir 
nanomaterialni toksikologiyasini o‘rganish zarurligi ham ko‘rsatib 
o‘tiIgan.
211

---

AQSH da 2000-yili 26 chi federal agentlikni nanotexnologiya 
sohasidagi faoliyatini koordinatsiya qiluvchi Milliy nanotexnologik 
tashabbus (NNI) e ’lon qilingan. Bu sohalararo Dastur boMib, u inson 
salomatligi uchun xavfli boMgan agentlarni zamonaviy toksilogik testlar 
asosida baholash bilan shug‘ullanadi. Mana shu Dastur doirasida AQSH 
ni 6ta federal agentligi, nanomateriallardan foydalanishni odam 
organizmiga zararini (xavfini) nazorat qiladi. Bunday tadqiqotlarni asosi 
va vazifalaridan biri - nanomahsulotlami xavfsizligini baholash uchun 
usullar va normativlar ishlab chiqishdan iborat. AQSHning atrof-muhitni 
muhofaza qiiish agentligi (ERA) nanomateriallardan foydalanib, 
yaratilgan mahsulotlami ekologik xavfsizligini aniqlash bo‘yicha 
tadqiqotlar olib boradi.
Yaponiyada ham ishlab chiqariladigan nanomateriallardan paydo 
boMadigan potensial xavfni baholash bo‘yicha tizimli nazorat ishlari va 
tadqiqotlar olib boriladi. Nanomateriallami toksik xususiyatini aniqlash 
bo‘yicha testlar, xavf-xatami baholash usullari (asosan nafas olganda) 
bo'yicha tadqiqotlar olib boriladi.