Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Uglerodli nanotrubkalar. Laboratoriya sichqonlarida va odamni 
hujayra kulturalarida (in vitro) olib borilgan tadqiqotlar, uglerodli 
nanotrubkalar zaharli ta’sirga ega ekanligini ko‘rsatgan (1 12-rasm).
Nanotrubkalami 
tirik 
stmkturalarga 
toksinlik 
ta’sirining 
mexanizmlari:
- uglerodli nanotrubkalar teri epiteliyasini plazmalemmasi orqali 
o‘tadi va ulami sitoplazmasida akkumulatsiya boMadi. Teri hujayralari 
nanotrubkalami to‘plab, vaqtidan oldin nobud boMadi;
- laboratoriya hayvonlariga suvda eriydigan nanotrubkalar ovqatiga 
qo‘shib berilganida, nanotrubkalar organizmni butun to'qimalari va
208

---

organlariga tarqaladi. Bir devorli nanotrubkalar 25, 50, 100 va 150 
mkg/ml konsentratsiyada ko'payishini sekinlashtiradi;
-
ko‘p devorli uglerodli nanotrubkalar to‘qima va organlarga kirib, 
hujayrani hayotiy faoliyatini pasaytiradi.
1 1 2 -ra sm . 
Hujayra kulturasi va laboratoriya hayvonlarida toksinligi sinab 
ко ‘rilgan uglerodli nanotrubkalarning ко ‘rinishi.
Uglerodli nanotrubkalar - prokariotlarga qanday ta’sir 
ko‘rsatadi? Tajribalar yorug‘lik beruvchi dengiz bakteriyalarini geni 
kiritilgan ichak tayoqchasidan o'tkazilgan. lml suvli suspenziya 
tarkibida 1 mlrd hujayra va 0,2 mg nanotrubka (bir devorli uglerodli 
nanotrubka) yaxshilab aralashtirilgan va xona haroratida har xil vaqtga 
qoldirilgan. Keyin, hujayralami nanotrubkalardan yuvib tashlab, atom- 
kuchli mikroskop ostida kuzatilgan.
4 chi kun uglerodli nanotrubka bilan inkubatsiya qilingan 
bakteriyalarni sirtida deformatsiya boshlangan. Ba’zi bakteriyalar 
hujayra ichidagi moddalarni yo‘qotgan, shuning uchun ham ular 
mikroskopda kuzatilganda, hujayrani o‘rta qismida hech narsa 
bo‘lmaganligi aniqlangan. 7-8chi kunlarda hujayra ichidagi hamma 
suyuqlik butunlay oqib chiqqan va bakteriyadan faqat yalpoqlashgan 
hujayra qobig'i qolgan.