Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

DNK nima? DNK (dezoksiribonuklein kislota) - monomer- 
lardan (nukleotidiardan) shakllanadigan polimer (polinukleotid). 
DNK molekulasi - o‘ng tomonga qayrilgan 2 komplementar 
polinukleotid 
zanjirchalardan tashkil topgan makromolekulalardir. 
DNK spiralini qalinligi 1-2 nm, uzunligi - 3,4 nm bo‘ladi. 
Polinukleotidli zanjirlar komplementar azotli asoslar: adenin - timin, 
guanin- sitozin orasidagi vodorod bog‘lari bilan ushlab turiladi. Tabiat 
qanday qilib genetik axborotni yozish muammosini hal qilganligi 
kishida hayajon uyg‘otadi.
Asosiy qism 
Qandlar va fosfatlar zanjiri
Asosiy qismini 
kuchsiz bog' lari 
Qand va fosfatli DNK 
zanjirining umurtqasi
18-rasm. DNK molekulasi fragmentini kimyoviy (chapda) va fazoviy 
(o ‘ngda) strukturasi.
36

---

Genetik axborot DNK da alfavitni 4 ta harfi (A,G,T,S) bilan 
yozilgan va 4 tipdagi azotli asoslar (adenin, guanin, timin, sitozin) 
saqlagan nukleotidlarni ketma-ketligi orqali aks ettirilgan. Bir xil
oqsil (RNK) molekulasini kodlovchi DNK ni bir bo‘lagi «gen»deb 
ataladi. Genetik axborot polipeptid molekulalaridagi aminokislotalar 
ketma-ketligini belgilaydi va shu orqali oqsil molekulasining birlamchi 
strukturasini belgilab beradi. DNK hujayrani yadrosida (yadro DNK si 
yoki xromosoma DNK si) va sitoplazmada (yadrodan tashqaridagi DNK) 
joylashadi. Sitoplazma organoidlarini DNK si (xloroplastlar, mitoxond- 
riylar) yadrodan tashqarisidagi yoki sitoplazmatik DNK deb nomlanadi. 
U ko‘proq analitik liniyasi orqali uzatiluvchi irsiy axborotni tashiydi.
3. RNK strukturasining o‘ziga xosligi va uning sayyoramizni eng 
qadimgi nanosanoatidagi roli
Tirik organizmlar nuklein kisiotalar DNK bilan bir qatorda RNK 
(ribonuklein kislota) ham saqlaydi. RNK bilan DNK orasidagi farq 
nimada?
Eng avvalo, ikki zanjirli DNK dan farqli ularoq RNK bir zanjirdan 
iborat bo‘lgan makromolekuladir (19-rasm).
RNK - DNK molekulasida sintez bo‘ladi va DNK zanjirlaridan 
birini uchastkasini komplementar nusxasi hisoblanadi. RNK ni kimyoviy 
tarkibini o‘ziga xosligi shundan iboratki, RNK - DNK molekulasidagi