Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Nanoo‘tkazuvchilarni sirtiga oqsil - retseptorlar joylashtiril- 
ganda ularni xossalariga qanday ta’sir ko‘rsatadi? Bu savolga javob 
qidirib, olimlar boshqa tipdagi nanobiosensorlar yaratishga erishdilar 
(39 - rasm). Bu nanobiosensorda nanoo'tkazuvchini sirtiga maxsus 
oqsil-retseptorlami (sensor molekulalar) bir qavat qilib surib chiqilgan. 
Bu retseptor - oqsillar 
biologik makromolekulalar bilan spetsifik 
bogianish 
xususiyatiga ega. Mana shunday bog‘ hosil bo‘lishi 
natijasida nanoo‘tkazgichlami elektr o'tkazuvchanligi oshadi. Bunday 
o‘zgarishlar esa, ma’lum rnoddani paydo bo‘lganligi haqida signal 
beradi.
Hozirgi vaqtda nanoo‘tkazuvchilar asosida noyob nanobiosensor 
yaratilgan bo‘lib, u juda kam miqdorda viruslami aniqlash imkonini 
beradi. Viruslami nanoprovod sirtiga o‘mashtirilgan spetsifik oqsil -
retseptor (antitelo) bilan bog‘lanishi, elektr o‘tkazuvchanlikni sezilarli 
darajada o‘zgarishiga olib keladi.
Bir vaqtning o‘zida bir necha xil (tur) viruslami aniqlash 
imkoniyatiga ega bo‘lgan nanobiosensorlarni konstruksiya qilish 
mumkinmi? Bu savolga javob qidirib, olimlar bitta nanoprovodni 
sirtiga har xildagi viruslarga sezgir bo‘Igan bir nechta oqsil-retseptorlar 
joylashtirib- chiqdilar. Bu viruslami har biri oqsil-retseptorlar bilan
61

---

bog‘langanlarida, 
nanoprovodni 
o'tkazuvchanligi 
o‘zgarganligi 
ro‘yxatga olinadi. Shunday qilib, virusni bor ekanligi aniqlanadi. 
Bunday usqurma shubhasiz tibbiyot diagnostikasida keng ishlatiladi. 
Ayniqsa, DNK molekulasidagi nukleotidlaming ketma-ketligini sezadi- 
gan nanosensorlar diqqatga sazovordir. Mana shunga o‘xshab yaratilgan 
usqurmalarda, nanoprovodlarga joylashtirilgan retseptorlar mukovis- 
sitoz kasalligini chaqiruvchi mutant genni aniqlash xususiyatiga ega.
39-rasm. 
H ujayra m em branalari Iipidlarini bim olekular qavati (1) va oqsil - 
retseptor m olekulalari (2) bilan qoplangan nanoprovod 
(3)ning k o ‘rinishi.