Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

komponentlar aralashmasidan, 4-5 soat orasida birgina DNK 
molekulasidan trillionlab nusxa olish mumkin? Polimeraza -zanjirli 
reaksiya bir-biriga o‘xshagan ko‘plab sikllar (qaytarishlar) ko‘rinishida 
o'tadi. Har bir sikl 3 bosqichda o ‘tadi (45-rasm).
1-bosqich. DNK ni denaturatsiyasi (qo‘sh bogii spiralni, alohida 
polinukleotidlar zanjirlariga ajralishi). Bu jarayon 93-95 °C da 30-40 
sekund davom etadi. Yuqori harorat ta’sirida azotli asoslar orasidagi 
vodorod bog‘lari uziladi va DNK zanjirlari bir-biridan ajraladi.
2-bosqich. Praymerlami bog‘lash (gibridizatsiya). 
Harorat 
pasaytiriladi va praymerlar o‘rganiladigan genlar chegarasidagi o‘ziga 
komplementar 
bo‘lgan 
DNK 
uchastkasi 
bilan 
bog‘lanadilar. 
Gibridizatsiya 20 dan 60 sekundgacha davom etadi.
3-bosqich. DNK zanjirini sintezi. Bu jarayon DNK - polimeraza 
yordamida amalga oshadi. Bu ferment, zatravka sifatida praymemi 31- 
uchini ishlatadi, DNK - polimeraza doimo zanjimi 51 dan З '-uchga 
qarab tugab (cho‘zilib) boradi. DNK ni yangi zanjirini sintezi uchun
79

---

material bo‘lib, eritmaga qo‘shiladigan nukleotidlar xizmat qiladi. Bu 
jarayon 70 -72 °C da o‘tadi va 20-40 sekund davom etadi. PZR ni 1- 
sikli oxirida, eritmada 2 ta ikki zanjirli DNK fragmentlari hosil 
bo‘ladi. Ulardan har biri, 1 ta dastlabki zanjir va 1 ta yangi hosil 
bo‘lgan praymer bilan bog'langan zanjirdan iborat bo‘ladi. Ikkinchi 
siklda amplifikatsiyani yuqorida aks ettirilgan 3- bosqichni barchasi 
qaytariladi. DNK zanjirini denaturatsiyasi amalga oshadi. Keyin to‘rtta 
zanjimi har biri yana praymerlar bilan o‘zaro munosabatga kirishadi va 
nihoyat qidiriladigan genga mos keladigan ikki tomondan chegaralangan 
fragment paydo bo‘ladi. Bu fragmentlar - amplikonlar deb atalgan. 
PZR ni 2-siklini oxirida 2 ta amplikon paydo bo‘ladi(46-rasm).
1-bosqich 
DENATU- 
RATSIYA
93-95°C
|5
DNKni dastlabki fragmenti
2-bosqich
GIBRIDI­
ZATSIYA
г"'
5
3-bosqich 5 
DNK
zanjirini
sintezi
''ф |1М
1Г"
lailffliliWHn
72°C 
3‘i
45-rasm. PZR ni birinchi siklining sxemasi.

---

ШИШ! ШИШИ
ШЦЙМИЙХМиИ
2-bosqich - praym erlar gibiridizatsiyasi
3-bosqich - D N K zanjiri sintezi
46-rasm. PZR reaksiyasining ikkinchi siklining sxemasi.
PZR jarayoni zanjirli xarakteriga ega ekanligi bilan farq qiladi: 
sintez bo‘lgan amplikonlar, keyinchalik o‘zlari matritsa bo‘lib xizmat 
qiladi. Ularda nusxalanish jarayoni o‘tadi. Mana shuning uchun ham, har 
bir yangi siklda DNK nusxasini soni geometrik progressiya bo‘yicha 
oshib boradi (47-rasm).
nniir Mm 
^ -----