Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Ikkinchidan, genni sun’iy, ya’ni kimyoviy sintez yoMi bilan olish 
mumkin. Bunday sintezni birinchi boMib, 1969-yilda G. Korana 
boshchiligida ilmiy jamoa amalga oshirgan. Dastlab, sintez qilingan gen 
faol chiqmaganligi sababli, bu jamoa tajribalami davom ettirishgan va 
biroz vaqt o‘tgandan keyin, o‘z maqsadlariga erishganlar, ya’ni dunyoda 
birinchi bo‘lib, funksional faol gen sintez qilganlar. Bu gen ichak 
tayoqchasining mRNKsini kodlagan. Hozirgi vaqtda ko‘plab genlar 
kimyoviy sintez yo‘li bilan olinadi. Ular orasida insulin, somatotropin, 
somastatin va boshqa gormonlami sintezini kodlovchi genlar bor.
Uchinchidan, tabiiy manbalardan gen ajratish. 
Bu juda 
murakkab vazifa, chunki organizmda faoliyat ko‘rsatib kelayotgan ko‘p 
minglab genlar orasidan keraklisini, muayyan belgini amalga oshishini 
nazorat qilib turganini ajratib olish kerak. Buning uchun ajratilishi kerak 
boMgan genni DNK molekulasida joylashgan joyini aniq bilish kerak va 
o'sha joydan tegishli spetsifiklikka ega boMgan restriktaza fermenti 
yordamida kesish kerak. Kerakli genni qaysi joyda joylashganligini 
bilish uchun plazmida ishlatiladi. Plazmida har xil genlarga kirib olib,
111

---

ularni mutatsiyasini chaqiradi. Mutant belgilari bo‘yicha kerakli gen 
kirgan joyi aniqlanadi va u plazmidadan ajratib olinadi.
Uzoq vaqt davomida DNK tarkibidagi kerakli genni aniqlash va uni 
kesib olish qiyin vazifa bo'lgan. DNK spirallari chalkashgan, ulami 
uzunligi bir necha millimetrdan bir necha santimetrgacha bo‘lib, halqaga 
o‘ralib oladi va o'zini genini «bekitishga» harakat qiladi. Diametri 1-2 
nanometrga teng bo‘lgan nozik, ya’ni tez sinuvchi molekulalar spiralni 
to‘g‘rilab olish va tarqatishga qaratilgan har qanday tadbirlar, urinishlar 
ta’sirida tez sinadi. Bunday holatda, kerakli genni qidirish y o iid a
bajarilgan ishlar muvaffaqiyatsiz chiqqan. Shunday qilib, kerakli genni 
DNK dan ajratib olish muammosi 20 yildan ko‘proq vaqt davom etgan 
mashaqqatli tadqiqotlarda ham kerakli samara bermagan.
Namunani sirti
obyektiv
* 
Optik ushlagich
^ B D N K zanjiri
A
^
Lazer
Intensivlik
Optik ushlagich ichidagi 
streptavidindan 
tayyorlangan munchoq 
(d=l mkrn)
Linza
67-rasm. «Optik ombir» lar yordamida DNK molekulasining 
cho ‘zish sxemasi.
Faqatgina XX asr oxiri va XXI asr boshlariga kelib, Yaponiyaning 
Kioto universiteti olimlari DNK spiralini «optik ombir»lar yordamida 
cho'zish usulini yaratganlar. «Optik ombir» ba’zida «optik tutqich» yoki 
«lazerli pinset» deb ham ataladi. «Optik ombir» - o‘tkir fokuslangan 
lazer nurlaridan iborat bo‘lib, bu nurlar DNK molekulasini ushlab qolish 
xususiyatiga ega (67-rasm).
112

---

Ko'pincha tekshiriladigan molekulaning oxiriga kimyoviy moddalar 
yordamida 
tiniq 
dielektrik