Q. M. Murodov, D, Q, Murodova

 
 
Xromatografik ajratish kattaliklari 
 
Xromatografik analiz usullarida namuna tarkibiga kiruvchi 
moddalar kolonkadan o„tayotganida harakatli va harakatsiz fazalar 
o„rtasida taqsimlanadi va kolonkadan chiqish vaqtida biror bir usulda 
qayd yetilsa, xromatogramma yuzaga keladi (4-rasm). 
Harakasiz fazaning sorbsion xossasi aniqlanadigan moddalarga 
nisbatan tutilish vaqti 
bilan xarakterlanadi. Shu vaqt ichida 
kolonkadan o„tgan harakatli faza hajmi tutilish hajmi deyiladi: 
W- oqimning hajmiy tezligi.
Ajralish samaradorligi. Aralashma komponentlari kolonkadan 
o„tish davrida bir-biridan ajraydi, lekin shu bilan birga yoyiladi. 

---

12 
Yoyilish qanchalik katta bo„lsa, komponentlarni bir-biridan ajratish 
qiyinlashadi. Yoyilish kattaligi nazariy tarelkalar balandligi (H) va 
nazariy tarelkalar soni (N) bilan xarakterlanadi. 
yoki
; 
L – kolonka uzunligi.
H-qanchalik 
kichik 
bo„lsa, 
kolonka 
samarali 
ishlaydi 
va 
xromatogrammalar ensiz hosil bo„ladi.
4-rasm. 2- komponentli moddalar aralashmasi xromatogrammasi 
Ajratish darajasi ko‘rsatkichlari. 
Tajriba 
omillariga 
qarab, 
ajratish 
darajasining 
quyidagi 
ko„rsatkichlari ma‟lum.
1. Ajratish darajasi (α). 
2. Ajratish selektivligi.
qiymat o„rtasida,
bo„lganda to„liq ajralish 
kuzatiladi.
Ajratish kriteriyasi. 

---

13 
R=1 
bo„lganda 
eng 
yaxshi 
ajralish 
bo„ladi. 
5- rasm. Ajratish kriteriyasining turli haroratdagi yoki oqim tezligidagi 
holatlari 
 
Har qanday xromatografik ajralish jarayoniga quyidagi dinamik 
(kolonkaning harorati, harakatli faza oqim tezligi, harakatsiz faza 
qalinligi) va statistik (harakatsiz faza tabiati) katta ta‟sir etadi. Biz mana 
shu holatlarni ko„rib chiqamiz.
1.Harakatli faza okim tezligi ta’siri. 
Xromatografik kolonka samaradorligi va harakatli fazaning oqim 
tezligi o„rtasidagi munosabat Van-Deemter tenglamasi bilan ifoda etiladi: