Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar
ISHQALANISH KOEFFITSIYENTIGA TA’SIR
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
Tribotexnikadan amaliy mashg\'ulotlar. Ahmedxo\'jaev X
|
1.6. ISHQALANISH KOEFFITSIYENTIGA TA’SIR
ETUVCHI OMILLAR Ishqalanish koeffitsiyenti juda ko‘p om illarga bog'liq. 0 ‘z navba- tida bu om illarga ham ishqalanish koeffitsiyentlarining o'zgarishi ta ’sir etadi. Shuning uchun om illar ta ’sirini to 'p lang an tajribalar va o'tkazilgan tadqiqotlar natijalari asosida baholanadi. Tutash yuzadagi norm al yuklam a va harorat, sirt notekisligi va fizik-m exanik xususiyati ishqalanish koeffitsiyentiga t a ’sir qiluvchi asosiy om illardir. Tutash yuzada norm al yuklam a va (kontur bosim) ortgan sari ishqalanish koeffitsiyenti m olekular tashkil etuvchisi kamayib, deform atsion (mexanik) tashkil etuvchisi ortib boradi. Dastlab k ontur bosim Rs ortishi tutash yuzalar silliqlashgani uchun ishqalanish koeffitsiyenti kamayadi. Lekin Rs m a’lum qiy- matga yetishgandan so'ng m ikronotekisliklarning yuzalarga botib kirishi kuchayib nisbiy siljishga m exanik qarshilik ortadi va ishqa lanish koeffitsiyenti ko'paya boshlaydi. K ontur bosim yanada ortib plastik deform atsiya boshlang'ich yuzalarning m olekular ilashishi va (1.43) deform atsiyalanishdagi gisterezis yo‘qotishlar ortadi. Sirtning g ‘adir- \ budirlik darajasini belgilovchi д = ЯтахДгв2) ko'rsatkichining kichik qiym atlarida m olekular ilashish katta bo'ladi. Д kattalashgan sari m olekular ilashish ozayib ishqalanish koeffitsiyenti kamayadi. Am m o Д m a’lum qiymatga yetganda notekisliklarning sirtga botib kirishi va gisterezis yo'qotishlar natijasida ishqalanish koeffitsiyenti orta boshlaydi. Ishqalanish koeffitsiyenti kattaligiga tutash sirtlarning, ayniqsa bikrligi kichik bo'lgan m aterialning fizik-m exanik xususiyatlari katta ta ’sir ko'rsatadi. Elastik tutashishda elastiklik m oduli Eplastik tutashishda esa qattiqlik NVo asosiy om il hisoblanadi. Bikrligi kam bo'lgan m aterialning elastiklik m oduli va qattiqligi ortishi bilan ishqalanish koeffitsiyenti kamaya boradi. Buni elastiklik oshganda gisterezis yo'qotishlar ozayishi (deform atsiya m iqdori o'zgarm agan holda) ham da sirt qattiqligi oshganda notekisliklarning botish chuqurligi kamayishi bilan izohlash m um kin. Ishqalanish koeffitsiyentiga sirtdagi haroratning qanday ta ’sir qilishi to 'liq o'rganilgan emas. A m m o harorat oshganda m olekular ilashish kamayib, deform atsion qarshilik ortadi degan fikr mavjud. Yuqoridagi xulosalar tin ch holatdagi ishqalanishga taalluqli bo'lib, harakatdagi tutashish uchun ishqalanish kuchini I.V.Kragelskiy taklif etgan form ula yordam ida aniqlash mumkin: F = ( a + b V) e ~cy + d (1.44) bunda, a, b, c, d — koeffitsiyentlar v - sirpanish tezligi. Ishqalanish koeffitsiyentining m exanik tashkil etuvchisini bikrligi kam b o'lg an tutash detaining m exanik ko'rsatkichlari, bikrligi katta bo 'lgan detal sirtining m ikrogeom etrik ko'rsatkichlari va ishqalanish qism idagi k o n tu r bosim kattaligi bo'yicha yuqorida keltirilgan for- m ulalar yordam ida hisoblash m umkin. Ishqalanish koeffitsiyentining m olekular tashkil etuvchisi tajriba o'tkazib aniqlanadi. Buning uch un ishqalanish kuchining m exanik tashkil etuvchisi kam ta ’sir etadigan usul qo'llaniladi. Bu usulda to 'g 'ri geom etrik shakldagi soqqa 1 ikkita o 'zaro parallel tekis nam u- nalar S orasida N kuchi ostida siqilib sim m etriya o ‘qi atrofida aylan- tiriladi (1.5-rasm ). Soqqalar ishqalanuvchi nam una Z m ateriallariga nisbatan qattiq m aterialdan tayyorlanadi va R ar=0,02 m km g ‘adir- budirlikkacha ishlov beriladi. Qulay b o iis h i uchun soqqa 1 tutqich 3 ga o in a tild i. Soqqa aylanishida ko ‘rsatilgan qarshilik kuchi asosan sirtlar orasidagi m olekular tortishish kuchidan iborat b o ‘ladi (F max 0). 1' N Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|