Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

2
h « 4,4 Я ,
Г р \  
к
F
\ x
(1 27 a)
to'lq in dcform atslyalanishi natijasidagi yaqinlashish.
T o'lqinli ikki sirt tutashgnnda
Puqnt g'adir-budirli c h o ’qqilar dcform atsiyalanishi natijasidagi 
yaqinlashish:
hr = 
( 1 2 7 b ) 
T o'lqinli sirt silliq sirt bilan tutashgan hoi uchun
^ = 3 ,S 3 H ° /R ° '2(0P
x
)
oa
(1.28)
Tutash sirtlar oralig‘idagi b o ‘shliq hajmi va tirqishlarning o ‘rtacha 
cni tutashishni germetikligini va issiqbardoshligini belgilovchi para- 
m etrlar hisoblanadi. Bu hajm tutash sirtlarning tayanch chizig'i shak- 
liga va norm al yuk ostida sirtlarning yaqinlashish darajasiga bog‘liq. 
lutash sirtlar to ‘lqinli notekisliklardan iborat b o ‘lsa, b o ‘shliq hajmi 
asosan to ‘lqinlarning shakli va deform atsiyalanish darajasiga bog‘liq 
bo'ladi. G 'a d ir-b u d ir sirtlar tutashgandagi bo'shliq hajm i Vb va tir­
qishlarning o 'rtach a eni hM
V6 = 1 -3 ,3
f p  V /3
к
\ * x j
i.Rpl 
^р2 )^k > 
hM 
—
G 'adir-b u d irli silliq sirt bilan tutashgan holda
V,
V6 = 1 -3 ,6
/
\ 1/2 
P]L
y P x ;
Л К
T o'lqinli va g'adir-budirli sirtlar tutashgan holda
4 ;
(1.29)
(1.30)
(1.31)
lu tash sirtlarning tegishgan joyida sirtlar o 'z a ro ta ’sirlashishi 
oqibatida ishqalanish va yeyilish sodir bo'ladi.

---

Tegishgan joy yuzasining kattaligi yeyiluvchan zarra o ic h a m i, 
ta ’sirlashish vaqti va ishqalanishda hosil b o ‘ladigan issiqlik m iqdoriga 
ta ’sir etadi. Tegishgan joylar oralig‘i ularning ta ’sirlashish chastotasini 
belgilaydi.
G ‘adir-budirli sirtlar tutashganda ularning tegishgan joylari soni
C h o ‘qqilam ing tutash holatini inobatga oluvchi koeffitsiyent 
elastik tutashishda K r = 1 1 , plastik tutashishda K r = 21 ga teng. 
Bitta tutashish tegishgan yuzasining o 'rta c h a qiym ati
Agarda tu tash sirtlardan bittasi silliq b o is a , yuqoridagi form ulalar 
oldidagi 3,1; 0,33 va 0,57 sonlar o ‘m iga m os tarzda 2; 0,5 va 0,7 
sonlam i q o ‘yish kerak. Shuningdek, qavs daraja ko ‘rsatkichlari 0,66 
va 0,33 o ‘rniga 0,5 ga teng b o ‘ladi.
T o ‘lqinlarning tu tash yuzalari o ‘lcham i yeyiluvchan zarra k atta­
ligi, birlik tutashishdagi ishqalanish vaqtiga va hosil b o ‘layotgan issiq­
lik m iqdoriga ta ’sir ko‘rsatadi. Tutashgan to iq in yuzalari orasidagi 
o ‘rtacha masofa S - o ‘zaro tutashish chastotasiga ta ’sir qiladi. Shuni 
unutm aslik kerakki haqiqiy bosim qiymati ju d a katta b o ‘ladi va chi- 
qiqlarning plastik deform atsiyalanishiga sabab bo'ladi. Ba’zan tutash 
zonada issiqlik ta ’sirida plastik oqish ro ‘y berishi va sirt xossalari 
o ‘zgarib ketishi m um kin.
3-misol. Bir xil p o ‘lat m aterialli detallarning tutash sirtlarining 
quyidagi k o ‘rsatkichlari berilgan: Rfi=Rf
2= 0,l mkm; r^ =150 mkm; 
Гь=750 m km ; E e= 2 105 N mm2; -0,3; R k~20 N /m m 2 1 berilganlardan 
k o‘rinadiki ikkala sirt ham g‘adir-budirli ekan.
(1.32)
Tutashgan joylar orasidagi o ‘rtacha masofa
/
\ 0,33
( P I
C —
X
(1.33)
S = 0 ,5 1 (K r r - R a )°-5 - J
(1-34)
\ к J

---

D etallarning tutash sirtlaridagi haqiqiy bosim aniqlansin. Profil­
dagi m ikrochiqiqlar cho'qqilarining keltirilgan egrilik radiusi: