Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

Eziluvchan moylar penetratsiyasining indeksatsiyasi
2
.9-jadval
t/r
indeks
t= 2 5 °C dagi penetratsiya
1
0.0
4 0 0 - 4 3 0
2
0
3 3 5 - 3 8 5
3
1
3 1 0 - 3 4 0
4
2
2 6 5 - 2 9 5
5
3
2 2 0 - 2 5 0
6
4
1 7 5 -2 0 5
7
5
1 3 0 -1 6 0
8
6
8 5 - 1 1 5
Misol: Shell aluenta Eppreaser 
m arkalanishining m a ’nosi shell 
firmasining suvga chidam li, yuqori haroratga chidam li, qattiq tish­
lashib qolishga qarshi q o ‘shim chali va penetratsiyasi 25°Cda 265—295 
bo'lgan eziluvchan moyi.
Transm ission y o q 'lar ko‘proq am erika avtom obil injenerlari klas- 
sifikatsiyasi SAE bo'yicha m arkalanadi. Bu klassifikatsiya bo'yicha 
barcha y o q 'lar ularning 99°C haroratdagi kinem atik qovushqoqliklari 
bo'yicha 
6
navga - 4,2 m m 2/S (SAE 75W )dan 43 m m 2/S (SAE 
250)gacha bo'linadilar.
O'rinbosarlarni topish uslubi
M oylash m ateriallari o 'rinbosarlam i topishda quyidagilar hisobga 
olinadi.

---

1. Tavsiya qilingan moylovchi m ateriallam ing xususiyatlari to 'g '-
risidagi m a’lum otlar.
2. Tavsiya qilingan moylovchi m ateriallam ing nam unalari borligi.
3. M ashina va jihozlam ing ish sharoitlari.
4. Shunga o ‘xshash ishqalanish qism larida m oylash m ateriallarini. 
ishlatish tajribasi.
5. M oylovchi m ateriallam ing o'rindoshlari bo'y icha ta ’m inlovchi 
firma tavsiyalari.
6
. M oylovchi m ateriallar xususiyatlariga qo'yiladigan alohida ta- 
lablar.
7. Ishlab chiqarish sinovlari qo'yish im koniyati borligi.
M oylovchi m ateriallam ing o ‘rindoshlarini aniqlashni ikki bos-
qichda bajarish tavsiya qilinadi.
1. Birinchi bosqichda m ashina va jihozlam ing ekspluatatsiya va 
texnik xizm at bo 'y icha xususiyatlari, m oylash tizim i va tavsiya qilin­
gan moylash m ateriallari bilan tanishiladi, zam rat va im koniyat b o ‘Isa 
ta ’m inlovchi firm adan qo'shim cha m a’lum ot so'raladi.
2. Ikkinchi bosqichda ko'rsatilgan texnik m a ’lum otlar asosida 
o'tkazilgan tadqiqotlarning e ’lon qilingan natijalari, korxonalardagi 
m a’lum tajriba v.h. asosida moylash m ateriallarining o 'rindoshlarini 
aniqlanadi.
Birinchi bosqichda imkoniyatga qarab firma tavsiya qilgan m oy­
lash m ateriallari nam unalarini fizik, kimyoviy va ekspluatatsion xusu- 
siyatlarini laboratoriyalarda aniqlash ham mumkin. Bunday tadqiqot- 
lar ekspress tahlil asboblari bilan jihozlangan ekspress laboratoriya­
larda, korxonaning laboratoriyasida, neft m ahsulotlari t a ’m inoti kor- 
xonalari va ITI maxsus laboratoriyalarida bajarilishi m um kin. Shu- 
ningdek, turli ishqalanish juftliklari uchun m oylovchi m aterial 
o'rin d oshin i tanlashda qovushqoqlikning zaruriy kattaligi hisobiy yo‘l 
bilan aniqlanishi m um kin. Lekin moylovchi m aterialni faqat qovush­
qoqligi bo'y ich a tanlash to'laqonli alm ashtirishni t a ’m inlamasligi 
m a’lum. Bu moylovchi m ateriallam ing qattiq tishlashib qolishga qar­
shi, oksidlanishga qarshi, siltanishga qarshi, ko'piklanishga qarshi, 
em ulsiyalanishga qarshi v.h. xususiyatlarining birontasining mos 
kelmasligi jihozlarining ishga salbiy ta ’sir ko'rsatishi m um kin.

---

B a’zi bir hollarda tavsiya qilingan m oylar nam unalarini maxsus 
sinov m ashinalarida tekshirib ishlab chiqarish sharoitida sinab k o ‘rib 
ham o 'rindoshlarini aniqlash m umkin. Lekin bunda uzoq vaqt ham da 
m ehnat va m ablag' sarfi talab qilinadi.
T a ’m inlovchi firm alar tavsiya qilgan moylovchi m ateriallarning 
o ‘rindoshlarini aniqlashning eng oson yo‘li hosil qilingan ishlab 
chiqarish tajribasi va o ‘tkazilgan tadqiqotlarning natijalari asosida 
alm ashtirish lozim bo'lgan moy yoki yoq'ning fizikaviy, kimyoviy 
xususiyatlari va maxsus ishlatilish xususiyatlari bo 'y icha eng yaqin 
bo'lgan analoglarini aniqlashdir. M asalani bunday tarzda hal qilish 
uchun eng zaru r bo'lgan m a’lum otlar quyida keltiriladi.
2 .1 1-jadvalda Shell firmasi ishlab chiqaradigan asosiy moylovchi 
m oylam ing turlanishi va guruhlanishi, bu guruhlarga kiruvchi m oy- 
larning asosiy xususiyatlari, guruhdagi m oylam ing turlari va ularga 
fizik-kimyoviy va ekspluatatsion xususiyatlarning eng ko'pchiligi 
bo'yicha m aksim al yakin turuvchi O 'zbekiston va M D H m am la- 
katlarida ishlab chiqariladigan m oylam ing turlari berilgan. Xuddi 
shunday m a’lum otlar M obil, Exxon va British Petpolum (BP) kom - 
paniyalarining moylovchi moylari uchun mos ravishda 2.12, 2.13 va
2.14-jadvallarda keltirilgan. 2.15, 2.16 va 2.17-jadvallarda o'xshash 
m a’lum otlar Vengriya, Polsha va Chexiya ham da Slovakiya m am la- 
katlarida ishlab chiqarilgan m oylar uchun berilgan. 2.18-jadvalda esa 
m azkur to 'rtta eng yirik kom paniya m oylam ing o 'z a ro alm ashinish 
im koniyatlari to 'g 'risid a m a’lum otlar keltirilgan. 2.19-jadvalda esa 
Shell, M obil, Exxon va British Petpolum (BP) kom paniyalari va 
M D H m am lakatlarda ishlab chiqariladigan eziluvchan m oylam ing 
o'zaro alm ashinishi bo'yicha tavsiyalar keltirilgan.