Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

1.1-rasm. Silindrik detaining tashqi sirtidagi notekisliklaming chizma ko'rinishi:
1 - ideal bo'ylama profil; 2 - korsetlik; 3 , 6 - haqiqiy bo ‘ у lama va ko‘ndalang 
profil; 4 - ideal ko‘ndalang profil; 5 - ovallik.
Xalqaro ISO P4G 8 standartiga ko‘ra detal sirtlaridagi g‘adir-budir 
notekisliklar (1.2-rasm ) quyidagi oltita param etrlar bilan baholanadi.
1. Vertikal y o‘nalishdagi pram etrlar.
1.1. Profflning o ‘rta arifm etik chetga chiqishi R a
II
I

---

1.2. N otekisliklam ing 10 ta nuqtadagi balandligi Rz.
1.3. N azorat qilinayotgan sohadagi eng katta balandlik Rmax-
2. G orizontal yo‘nalishdagi param etrlar.
2.1. Profildagi notekisliklam ing o ‘rta chiziq bo'yicha o ‘rtacha qa- 
dam i qiym ati Sm.
2.2. Profildagi notekisliklar balandliklarining o 'rta c h a qadam i 
qiymati S.
2.3. Profildagi g'adir-budirlikning nisbiy uzunligi tp.
3. N otekisliklar profilini xarakterlovchi param etrlar (G O ST dan 
tashqari).
3.1. Balandliklar c h o ‘qqilarining yum aloqlanish radiuslari.
3.2. N otekisliklar yon tom onlari (profil burchaklari) qiyalik bur- 
chaklari.
1.2-rasm. Sirt g‘adir-budirligining ko'rsatkichlari.
G ‘adir-budirlik notekisliklarining param etrlarini aniqlashda pro- 
filning bazoviy uzunligi 1 va profilning o 'rta chizig‘i m tushuncha- 
laridan foydalaniladi. Bazoviy uzunlik 1 sirt g'adir-budirligini o ‘l- 
chash uchun tanlab olingan uzunlik b o ‘lib u profilogram m adagi 
kamida beshtadan ch o ‘qqi va chuqurligi b o ‘lgan oraliqdan iboratdir. 
Profilogram m ada o ‘rta chiziqning geometrik o ‘rnini uning ikkala 
tom onidagi g 'ad ir-bu d ir profillar konturlari yuzalari teng b o ‘lishlik 
shartidan aniqlanadi: 
i
jV(x)<& = 0 y o k i 
Fx + F^ + Fs = +-.-Fn + ~ F 2 + FA ...F n 
(1.4)
0

---

Profil chetga chiqishining o ‘rta arifmetik qiymati R a bazoviy 
uzunlikdagi ham m a g'adir-budirliklam ing profil o ‘rta chiziqqa nis- 
batan absolut chetga chiqishining o ‘rta arifmetik qiymatiga teng:
bu yerda, Л - bazoviy uzunlik; u - profildagi nuqtalam ing o ‘rta 
chiziqdan uzoqligi.
Taqriban integral chekli yig'indi bilan alm ashtirilganda (1.5) ifo- 
da quyidagi ko ‘rinishni oladi:
Bunda 
i= n - bazoviy uzunlikda olingan nuqtalar soni; Yi -
nuqtaning o ‘rta chiziqdan uzunligi; Ra - profildagi barcha g‘adir- 
budirliklarning o ‘rtacha balandligini xarakterlaydi.
Profil g ‘adir-budirliklari (notekisliklar) balandligi Rz.
Bazoviy uzunlikdagi 5 ta eng yuqori ch o 'q q i v 5 ta past chuqur- 
liklam ing o 'rta c h a absolut balandliklarining yig'indisidir:
bu yerda, Ypi - profilning 
/-chi eng katta c h o ‘qqisining o 'rtach a 
chiziqdan m utlaq uzoqligi, ya’ni balandligi; Ya - profilning y-chi 
katta chuqurligining o 'rtach a chiziqdan absolut uzoqligi, ya’ni chu- 
qurligi.
Profil notekisliklari eng katta balandligi Rmax chuqurliklar va 
balandliklar chiziqlari orasidagi masofadir. Shunday qilib Rmax deb 
bazoviy uzunlikdagi balandlik chizig‘i va chuqurlik chizig'i orasidagi 
masofaga aytiladi. R max am alda bazoviy uzunlikdagi eng baland va 
eng past nuqtalar balandliklari farqiga teng. Balandlik chizig‘i deb 
eng baland c h o ‘qqidan o ‘rta parallel (ekvidistant) o ‘tkazilgan chiziq­
qa aytiladi. C huqurlik chizig‘i deb eng past chuqurlikdan o ‘rta 
chiziqqa parallel (ekvidistant) o ‘tkazilgan chiziqqa aytiladi.
0
(1.5)
( 1.6 )
n
n
(1.7)

---

Profildagi m ahalliy chiqiqlam ing o 'rta c h a qadam i S bazoviy 
uzunlik doirasida proffildagi mahalliy chiqiqlar qadam ining o 'rta c h a
qiymatiga teng:
s —